In België kreeg één op de vijf mensen in 2023 een voorschrift voor slaapmedicatie. Daarmee is België koploper in Europa. “Veel mensen zien een slaappil als iets onschuldig,” zegt huisarts en klinisch farmacoloog Ellen Van Leeuwen, “maar slaapmiddelen zijn geen snoepjes.”
In het kort
- Slaapmiddelen maken je na 14 dagen al afhankelijk en langdurig gebruik heeft risico’s.
- Stoppen met slaapmiddelen is niet eenvoudig. Je volgt best een stappenplan.
- Praat met je huisarts en omgeving over je gebruik en afbouw van slaapmiddelen.
Veel mensen grijpen naar slaapmiddelen om beter te kunnen (in)slapen. Soms is dat op aanraden van een arts, soms op eigen initiatief. Maar er opnieuw van afraken is vaak niet zo makkelijk door bijwerkingen en ontwenningsverschijnselen. Hoe je kan je slaapmedicatie veilig afbouwen? UGent-experten Ellen Van Leeuwen en Melissa Ceuterick delen hun inzichten en geven praktische tips.
Waarom is de afbouw van slaapmiddelen belangrijk?
Slaapmiddelen of benzodiazepines hebben op korte termijn een kalmerend effect en helpen bij het inslapen. Maar na 14 dagen ben je al afhankelijk van die medicatie en langdurig gebruik brengt risico’s met zich mee.
Ellen Van Leeuwen legt uit: "Na één à twee weken start al afhankelijkheid, waardoor je meer nodig hebt voor hetzelfde resultaat. Dit verhoogt de kans op bijwerkingen zoals je suf voelen de dag nadien, verminderde concentratie en een hoger risico op vallen, vooral bij ouderen. Je hebt ook meer kans op een ongeval in het verkeer als je autorijdt.”
Melissa voegt toe: “Bovendien verlaagt slaapmedicatie de kwaliteit van je slaap: je mist de diepe, herstellende slaap. Mensen denken al snel dat ze zonder medicatie niet meer kunnen slapen, maar dat is een vicieuze cirkel. Zodra je begint af te bouwen, kan je aanvankelijk slechter slapen, wat je het gevoel geeft dat je de medicatie echt nodig hebt. Dat is niet zo. Op lange termijn is afbouwen de beste keuze en daardoor voel je je uiteindelijk beter.”
Hoe pak je het afbouwen van slaapmiddelen aan?
1. Overleg met je huisarts
Stoppen met slaapmedicatie is niet eenvoudig. Bespreek dit daarom met je huisarts. “Door ontwenningsverschijnselen kan je tijdelijk slechter slapen,” waarschuwt Ellen. “Met professionele begeleiding houd je het beter vol dan wanneer je zelfstandig probeert te stoppen. Een arts kan een afbouwschema opstellen, zodat je stap voor stap afbouwt.”
2. Gebruik een afbouwschema
Melissa: “Sinds 2023 is er een terugbetaald afbouwprogramma beschikbaar via huisartsen en apothekers. Dit programma biedt in kleinere dosissen dan de standaarddosissen, zodat je heel geleidelijk kan verminderen.”
3. Pas je slaapgewoonten aan
Ellen: “Een goede slaaphygiëne helpt bij het afbouwen. Ga elke dag op hetzelfde moment slapen en sta steeds op hetzelfde uur op, ook tijdens het weekend. Voorzie voldoende beweging en ga elke dag naar buiten. Vermijd ‘s avonds cafeïne en alcohol.”
4. Zoek ondersteuning en betrek je omgeving
Een belangrijke factor bij het succesvol afbouwen van slaapmedicatie is steun vanuit je directe omgeving. Vaak zijn het gezinsleden die als eersten opmerken dat het gebruik problematisch wordt.
"Soms is een bezorgde opmerking van een partner of familielid precies het duwtje dat iemand nodig heeft om hulp te zoeken," zegt Melissa. "Openlijk het gesprek aangaan over het gebruik en de mogelijke gevolgen helpt om de drempel naar de huisarts te verlagen. Praat met je partner of familie over je afbouwproces. Zij kunnen je steunen in moeilijke momenten en helpen om de stress te relativeren.”
5. Pak ook andere problemen aan
Melissa: “Chronische slapeloosheid komt vaak door onderliggende problemen, zoals stress op het werk of zorgen thuis. Pak die zorgen aan.”
“Plan een dagelijks ‘piekermoment’ waarin je bewust de tijd neemt om te piekeren of je gedachten op te schrijven. Zo voorkom je dat piekeren je dag overneemt,” voegt Ellen toe. Ook lotgenotengroepen, online of in het echt, kunnen steun bieden.
Wat als het afbouwen van slaapmiddelen moeilijk gaat?
“Afbouwen is een proces en het is normaal dat het soms lastig is,” zegt Ellen. “Dit betekent niet dat je faalt, maar dat je lichaam zich aanpast. Neem kleine stapjes en wees mild voor jezelf. Wie al jarenlang slaapmedicatie gebruikt, heeft meer tijd nodig om af te bouwen. Het belangrijkste is dat je je goed voelt bij het tempo van de afbouw en hier samen met je huisarts over beslist.”
Melissa besluit: “Wees geduldig en realistisch. Het zal niet altijd makkelijk zijn, maar het is haalbaar. Veel mensen zijn je voorgegaan en voelen zich nu beter en energieker.”
In twee afleveringen bespreken onderzoeker Melissa Ceuterick en huisarts Ellen Van Leeuwen samen met ervaringsdeskundige Kris Baert de uitdagingen van het langdurig gebruik van slaapmedicatie en de weg naar een leven zonder slaapmiddelen. De podcast biedt zowel persoonlijke getuigenissen, praktische tips als wetenschappelijke inzichten voor wie wil stoppen met slaapmedicatie.
Melissa Ceuterick is antropoloog en verbonden aan de onderzoeksgroep Hedera (vakgroep Sociologie UGent) en Ghent Health Psychology Lab. Ze doet onderzoek naar stigma rond medicatiegebruik.
Ellen Van Leeuwen is huisarts en klinisch farmacoloog en verbonden aan de vakgroep Fundamentele en Toegepaste Medische Wetenschappen en de vakgroep Volksgezondheid en Eerstelijnszorg van de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen. Ze doet onderzoek naar het verantwoord gebruik van psychofarmaca en begeleidt patiënten bij het stoppen met slaapmedicatie.
Lees ook
Kruip niet meteen in je bed als je moe bent (en andere tips voor een goede nachtrust)
Geen positieve signalen uit onze slaapkamers: vijftien tot twintig procent van de volwassenen kampt met chronische slaapproblemen. Corona heeft die slaapproblemen zelfs nog vergroot. De impact op lichaam en geest zijn niet te onderschatten. Het goede nieuws: je kan je slaap trainen.
Lees ook
Anne-Sofie zoekt geneesmiddelen tegen kanker in de bodem van het bos
Als je onderzoeker Anne-Sofie De Rop niet op bureau of in het labo van de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen vindt, is ze in het bos bodemstalen aan het nemen. In die bodem hoopt ze toekomstige geneesmiddelen te vinden tegen bijvoorbeeld kanker en diabetes.
Onderzoek naar zeldzame oogziekten aan de UGent: “We mogen zeggen dat we tot de wereldtop behoren”
Zo’n 8 procent van de bevolking heeft een zeldzame ziekte. In België gaat het om 800.000 patiënten. Een van hen is de anderhalfjarige Oliver die blind werd geboren. Hij wordt van dichtbij gevolgd door professor Bart Leroy, die met zijn team opmerkelijke vooruitgang boekt in het onderzoek naar zeldzame oogaandoeningen.
Zijn vitaminepillen onschuldig?
Een dagelijkse dosis vitamines en mineralen is voor heel wat mensen deel van hun routine geworden. Zeker in de winter grijpen we massaal naar vitamine D, omdat we denken dat we zo onze weerstand versterken. Maar klopt dat en is het dagelijkse vitaminepilletje wel zo onschuldig?
Lossen we in 2025 de burn-out epidemie bij jongeren op?
Burn-out, ooit een term die voornamelijk werd geassocieerd met werkende volwassenen, duikt steeds vaker op bij jongeren en jongvolwassenen. Het lijkt wel alsof we te maken hebben met een epidemie. Maar is dat zo?
