Hittegolven lijken ook bij ons steeds vaker voor te komen. Goed nieuws: ons lichaam heeft van nature goede mechanismen om af te koelen, weet Jan Bourgois, professor inspanningsfysiologie. Meer nog: ons lichaam kan zich voor een groot deel aanpassen aan tropische temperaturen, al duurt dat gemiddeld tot 14 dagen. Dat acclimatiseren kan je bovendien leren. En dat is geen goed nieuws voor de fans van airco.
Om te begrijpen waarom, moeten we een hele tijd terug in de tijd. De roots van de mens liggen in Afrika, een omgeving met een subtropisch klimaat. We zijn met andere woorden subtropische wezens. Ons lichaam kan dus vanuit evolutionair perspectief goed om met een warme omgeving. We kunnen ons zelfs deels aanpassen aan hitte, waardoor we tropische temperaturen beter verdragen. Dat acclimatisatieproces duurt 14 dagen.
Wat doet hitte met je lichaam
Hoe we dat doen? Dankzij twee mechanismen. “De mens is homeotherm: we streven naar een constante kerntemperatuur van gemiddeld 37 graden Celsius. Als onze kerntemperatuur stijgt - door een warme omgeving of door fysieke activiteit - doet ons lichaam er alles aan om onze kerntemperatuur binnen bepaalde grenzen te houden”, vertelt Jan Bourgois, professor inspanningsfysiologie. Het is de hypothalamus, de zogenaamde thermostaat van het menselijke lichaam, die onze kerntemperatuur onder controle houdt door twee mechanismen:
Onze bloedvaten ter hoogte van de huid zetten uit
Dat noemen we vasodilatatie. De huiddoorbloeding neemt toe, waardoor de warmte uit de kern van ons lichaam aan de omgeving wordt afgegeven via straling. Het is daardoor dat je huid er roder uitziet als je het warm hebt.
Zweet werkt als een natuurlijke airco voor ons lichaam
Het is het belangrijkste afkoelingsmechanisme tijdens fysieke inspanningen, en treedt in als de vasodilitatie niet volstaat om onze kerntemperatuur onder controle te houden. Als we het te warm krijgen, geven onze zweetklieren vocht af op de huid. Dat vocht verdampt, en voert zo overtollige warmte af. Dat ons zweet verdampt, is daarbij essentieel. Daarom dragen we bij warm weer beter geen katoenen kledij, want dan plakt je zweet in je kledij en kan het niet verdampen. Het is ook beter je zweet niet voortdurend af te kuisen: geef het de kans te verdampen.
Zo wen je aan tropische temperaturen
We kunnen met andere woorden goed om met warme klimaten. “De mens gedijt zelfs het best bij een temperatuur van 28°C, zonder rechtstreekse zonnestraling, en met een luchtvochtigheidsgraad van 40 à 60 procent”, aldus Jan Bourgois. Dat laatste is cruciaal: als de luchtvochtigheidsgraad hoger is, verdampt je zweet niet en koel je dus niet voldoende af. Dan loopt je kerntemperatuur op, en kan je een hitteslag krijgen.
Ook temperaturen die boven de 30°C gaan, kunnen we best verdragen, dankzij ons zeer efficiënt thermoregulatiesysteem. Al vraagt het soms wel een beetje training. Hoe? Simpelweg door je te onderwerpen aan temperatuurverschillen. Oefen dezelfde fysieke activiteit(en) die je gewoon bent verder uit als het heet is. Aanvaard wel dat je tempo iets lager ligt. Of dat nu wandelen, lopen of fietsen is. Zo train je je thermoregulatiesysteem: je leert sneller en meer zweet te produceren, en leert je lichaam zo makkelijker af te koelen. “Vergeet dus maar die dagelijkse airco, en laat je lichaam het werk doen”, is de opmerkelijke raad van Jan Bourgois. “Het ontregelt je thermoregulatiesysteem, want je lichaam komt te weinig in contact met temperatuursverschillen. Al raad ik airco wél aan in extreme omstandigheden, voor een gezonde werkomgeving.”
“Vergeet die dagelijkse airco en laat je lichaam het werk doen”, is de opmerkelijke raad van Jan Bourgois.
Doe je het juist, dan treedt het acclimatisatieproces in. Er zijn drie fasen in dat proces. Als je fysiek fit bent, heb je een streepje voor. Ook leeftijd speelt een grote rol: het thermoregulatiesysteem werkt minder goed bij oudere mensen.
Eerste fase: na 3 à 6 dagen
Je cardiovasculaire systeem past zich aan. Je hartfrequentie daalt en je bloedvolume neemt toe. Daardoor is het noodzakelijk dat je voldoende water drinkt. “Het beste drink je regelmatig kleine hoeveelheden, bijvoorbeeld 125 ml. Als je in één keer een liter water drinkt, plas je dat onmiddellijk uit, waardoor je net dehydrateert.”
Tweede fase: na 5 à 10 dagen
Er gaan steeds minder elektrolyten verloren via je zweet. Die elektrolyten - of zouten - zijn noodzakelijk voor een goede vochtbalans. En als je zweet, verlies je ze. Daarom drinken sporters vaak dranken met elektrolyten in.
Derde fase: na 7 à 14 dagen
Je bloedvaten ter hoogte van je huid verwijden, en geven makkelijker lichaamswarmte af via straling. Je zweetmechanisme is enorm geprikkeld en reageert sneller, waardoor je sneller en meer gaat afkoelen. Heel warme klimatologische omstandigheden zorgen vanzelfsprekend voor meer zweet. Je zweet verdampt sneller, en voert zo meer warmte af.
Acclimatiseren doen we trouwens enkel aan een warm klimaat. Bij koude spreken we van habituatie: we worden het gewoon. Jan Bourgois: “We gebruiken ons intellect en vindingrijkheid om ons te beschermen tegen kou: met huizen en warme kledij.”
Maximumtemperaturen
Jammer genoeg zijn er grenzen aan ons thermoregulatiesysteem. Vermoedelijk zou de maximum omgevingstemperatuur die wij kunnen verdragen rond de 50°C zijn. Onze kerntemperatuur mag dan weer niet hoger zijn dan 42°C vooraleer ze fataal wordt. Al zijn daar heel wat individuele verschillen tussen. Zo is er een geval gekend van iemand die een kerntemperatuur van 46,5°C overleefde na een agressieve afkoelingstherapie in het ziekenhuis, en dit zonder neveneffecten. Het is de hoogste geregistreerde lichaamstemperatuur ooit.
Tien basisregels om je lichaam tegen de negatieve effecten van hitte te beschermen
Ook al kunnen we ons aanpassen aan tropische temperaturen, toch moeten we ons lichaam behoeden voor een hitteslag. Met deze regels kom je de warmste dagen door.
Algemeen
1. Zoek toegang tot schaduwrijke plaatsen of zoek bescherming tegen direct zonlicht.
2. Een zonnecrème met hoge beschermingsfactor is aangewezen als je direct in het zonlicht staat.
3. Koel af door een handdoek met koud water in je hals te leggen, maak je polsen, handen of armen nat of plaats je voeten in een emmer met koud water.
4. Drink voldoende en vermijd (overmatig gebruik van) alcohol en cafeïne-rijke dranken.
5. Onderhoud een goede slaaphygiëne.
BIJ Fysieke activiteitEN
6. Blijf fysiek actief, maar pas je activiteiten aan de omgevingsfactoren aan.
7. Beweeg niet meer dan je gewoon bent. Begin rustig, bouw op en aanvaard dat het tempo misschien wat lager ligt dan dat je gewoon bent.
8. Vermijd sporten op het heetste moment van de dag in een extreem klimaat (een temperatuur van 28°C in combinatie met een luchtvochtigheidsgraad hoger dan 70% kan reeds aanleiding geven tot grote gezondheidsrisico’s).
9. Drink voldoende voor, tijdens en na inspanning om het vochtverlies door zweten aan te vullen. Kies eventueel voor dranken die je elektrolyten op peil houden wanneer je langer dan 1 uur gaat sporten.
10. Draag aangepaste kledij (licht, ademend en los geweven), zodat je zweet kan verdampen.
Lees ook
Zo bescherm je jouw viervoeter tegen de hitte
Terwijl wij mensen vooral genieten van warme zomerdagen, is het voor honden en katten vaak afzien. Hoe kan je het best je geliefde viervoeter koel houden? Met gezond verstand kom je al een heel eind, aldus professor Sylvie Daminet, vakgroepvoorzitter van de Vakgroep Kleine Huisdieren.
Lees ook
Imke zoekt naar verloren stemmen
Imke Kissel onderzoekt eenzijdige stembandverlamming en wil de therapieën beter afstellen op de noden van patiënten.
De kust op voorschrift: op zoek naar het helende effect van de zee
Heeft de kust een helend effect? Harde bewijzen zijn er voorlopig nog niet.
Hoe (on)gezond is piekeren?
Piekeren doen we allemaal wel eens. Het kan zelfs goed zijn voor onze mentale huishouding, zegt professor Ernst Koster (vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie). Maar het kan ook uit de hand lopen.
Is er een oplossing op komst voor pollenallergie?
Last van hooikoorts? Je bent niet alleen: wereldwijd is maar liefst 1 op de 3 allergisch. “We verwachten dat dit aantal alleen nog meer zal stijgen”, voorspelt professor Philippe Gevaert. “Maar, geen nood: er is een oplossing in de maak.”
