Van over de hele wereld komen onderzoekers en overheden raad vragen bij Sarah De Saeger (links op de foto) en Marthe De Boevre (rechts op de foto). De twee UGent-onderzoeksters zijn absolute autoriteiten in hun vakgebied: giftige stoffen in schimmels die kankers veroorzaken en je immuunsysteem aantasten. “We willen onze kennis delen met regio’s die er nood aan hebben.”
Het is 2016. In een labo van de UGent komen voedingsstalen aan van de WHO, de Wereldgezondheidsorganisatie. De stalen komen uit Tanzania, waar al twee maanden mensen onverklaarbaar stierven. De WHO zit met de handen in het haar: de stalen testen negatief voor alle bekende ziekteverwekkende bacteriën en virussen. “Willen jullie de stalen testen?”, krijgen twee UGent-onderzoeksters te horen.
Sarah De Saeger en Marthe De Boevre testen de stalen en krijgen tranen in de ogen wanneer de resultaten binnenkomen. Zulke hoge gehaltes van giftige stoffen in stalen van maïs? Dat hebben ze nog nooit gezien. En het wordt erger: de stalen blijken al twee maanden oud. In die tijd is de situatie dus onveranderd gebleven en hebben de giftige stoffen verschillende doden veroorzaakt.
Schimmels in voeding
Die giftige stoffen zijn mycotoxinen. Ze worden gevormd door schimmels die in voeding voorkomen. Die schimmels kunnen zowel zichtbaar als onzichtbaar zijn. Zo kan het dat bepaalde schimmels zich vormen op gewassen als maïs of tarwe terwijl die groeien op de velden. Die vallen de plant aan en zijn onzichtbaar, maar zeer toxisch voor de mens.
Sommige mycotoxinen zijn zo giftig dat ze kankers veroorzaken of het immuunsysteem aanvallen. Vooral in zuiderse landen waar nog weinig aandacht is voor voedselveiligheid maken mycotoxinen veel (dodelijke) slachtoffers.
“Die testresultaten waren een moment van openbaring. Toen beseften we: hier moeten we meer mee doen”, vertellen Sarah De Saeger en Marthe De Boevre. De twee onderzoeksters gooiden zich volledig op mycotoxinen en hebben ondertussen een leidende rol opgenomen in het onderzoek wereldwijd.
Ook in ons eten
Mycotoxinen zijn overal aanwezig in voeding, maar niet in dezelfde hoeveelheden. Ook bij ons in België, waar nochtans heel strikte voorschriften gelden als het gaat over voedselveiligheid. “Wij worden chronisch blootgesteld aan mycotoxinen, maar omdat het over zulke lage hoeveelheden gaat, kan dat minder kwaad”, leggen de onderzoeksters uit.
In zuiderse landen is dat anders. “In Afrika worden mensen acuut blootgesteld aan heel hoge waarden van mycotoxinen. Tachtig procent van alle gevallen van leverkanker doen zich voor in Afrika en worden gerelateerd aan aflatoxinen, een soort mycotoxine.” Daar komt nog eens bij dat de meeste Afrikanen een weinig gevarieerd dieet hebben en dus continu worden blootgesteld aan dezelfde toxische stoffen.
De missie: kennis delen
En dus hebben de twee een missie: hun kennis delen met landen waar die kennis ontbreekt. Daarom hebben ze Mytox South opgericht, een wereldwijd netwerk om onderzoek over te brengen naar het zuiden. “We delen niet enkel onze kennis met onderzoekers en universiteiten, maar werken ook aan bewustwordingscampagnes bij boeren, consumenten en overheden. Die moeten we meekrijgen in het verhaal, willen we het probleem oplossen.” Daarnaast leiden ze ook mensen op uit het buitenland, die nadien de kennis in hun omgeving kunnen uitbouwen.
Wereldtoppers
Sarah De Saeger en Marthe De Boevre behoren ondertussen tot de wereldtop als het over mycotoxinen gaat. “Mensen komen van overal bij ons terecht. Ik denk dat we in alle bescheidenheid kunnen zeggen dat wij wereldwijd de toon zetten als het gaat over mycotoxines.”
Hoe dat komt? “Wij focussen niet enkel op hoogstaande wetenschappelijke publicaties. Ook de menselijke factor is bij ons van groot belang en we proberen mensen die in het veld staan zo veel mogelijk te betrekken”, klinkt het. De twee onderzoeksters trekken regelmatig zelf naar Afrika om er te praten met boeren op lokale markten, maar organiseren er evengoed panels in de hoop mycotoxinen op de politieke agenda te zetten.
Maar het wetenschappelijk onderzoek blijft natuurlijk de corebusiness. Ook daar zetten ze de toon. De Boevre sleepte recent nog een prestigieuze ERC starting grant in de wacht. Dat is een Europese subsidie voor veelbelovende getalenteerde wetenschappers met een onderzoeksvoorstel dat het potentieel heeft om de wereld te veranderen. Het is een bijzonder competitieve strijd: slechts tien procent van de indieners krijgt uiteindelijk zo’n grant.
Wereld beter maken
Internationale bekendheid of prestigieuze beurzen zijn mooi meegenomen, maar daar doen de twee het niet voor. “We werken keihard en dat doen we in de hoop dat we de wereld toch een beetje beter te kunnen maken”, legt De Boevre uit. “Sommigen vinden dat misschien naïef, maar het is onze passie en we wéten dat we dat kunnen met ons onderzoek.”
Lees ook
Onderzoek met de ‘o’ van ontwikkelingssamenwerking
Hun onderzoek naar giftige schimmels in voeding is de basis, maar professoren Sarah De Saeger en Marthe De Boevre doen een pak meer. Een gedeelde passie voor ontwikkelingssamenwerking geeft hen een concreet doel: ze willen de gevaarlijke stoffen, die in het Globale Zuiden nog vaak tot doden leiden, volledig uitroeien.
Internationale toperkenning voor onderzoekster die strijdt tegen 'verborgen' honger
Professor Dominique Van Der Straeten mag zich voortaan fellow noemen van de prestigieuze American Association for the Advancement of Science (AAAS). Een internationale erkenning voor onderzoekers die een onschatbare bijdrage leveren aan de wetenschap en de toepassing ervan. In het geval van professor Van Der Straeten is dat voor haar onderzoek dat ‘verborgen’ honger en de gevolgen van de klimaatverandering moet terugdringen.
Waar bewaar je chocolade tijdens de zomer?
Een probleem voor zoetekauwen tijdens de zomer: waar moet je heen met je chocolade? Gewoon in de snoepkast laten liggen of toch maar de koelkast?
CO₂ van staalproducent wordt visvoer
Wat heeft de productie van staal te maken met de productie van visvoer? Als het van UGent’ers Myrsini Sakarika en Nele Ameloot afhangt: alles. Zij helpen namelijk CO₂ van staalproducent ArcelorMittal Belgium om te zetten in proteïnen, die op hun beurt kunnen dienen voor visvoer. Baanbrekend onderzoek, al moet er nog een en ander gefinetuned worden: “Vissen zijn nogal veeleisend als het op hun dieet aankomt.”
