Yves Briers (faculteit Bio-ingenieurswetenschappen) hoopt van wel. “De antibioticacrisis verplicht ons out-of-the-box te denken en innovatieve ideeën te proberen”, zegt hij. Met zijn spin-off Obulytix brengt hij nu meer dan twintig jaar academisch onderzoek naar de markt.
Stel je voor: je bent een bacterie, rustig iemand ziek aan het maken. Plots zie je enkele vreemde constructies – ze zien eruit als maanlanders – op je afkomen. Ze herkennen een van de uitsteeksels op je oppervlak die uniek is voor jouw soort en koppelen zich eraan vast. Niet een ladder komt naar beneden, maar een streng virus-DNA. Die wordt dwars door je celwand tot in je binnenste geïnjecteerd. Eens binnen gaat jouw moleculaire machinerie met het DNA aan de slag om er eiwitten van te maken en het zelfs te kopiëren!
Beetje bij beetje zie je nieuwe maanlanders ontstaan in je binnenste. Tegelijk vult de cel zich met grote aantallen van hetzelfde eiwit. Het wordt onaangenaam vol. Dan zet een ander eiwit – holine – een poort in je celmembraan (het binnenste laagje van je celwand) open. De eiwitten stromen naar buiten en beginnen je celwand kapot te knippen, de moleculaire schaartjes knippen wel 1000 keer per seconde. Je verzwakte celwand kan de overdruk niet meer aan en scheurt brutaal open. Als een kapot geprikte ballon spat je open en heel je binnenste gutst naar buiten, samen met de vers gemaakte nieuwe maanlanders…
Virussen die bacteriën eten
Die maanlanders, dat zijn bacteriofagen, letterlijk ‘bacterie-eters’. Het zijn virussen die bacteriën aanvallen. De eiwit-‘schaartjes’ zijn lysines. Wetenschappers experimenteren met beide in de zoektocht naar radicaal nieuwe antibiotica. Zo ook Yves en zijn team, die al meer dan twintig jaar lysines onder de loep nemen. Sinds augustus vorig jaar staat hij, samen met drie andere mede-oprichters, aan het hoofd van Obulytix, een gezamenlijke spin-off van de UGent en KU Leuven, waar hij zijn doctoraat en postdoc deed.
Onder de microscoop: in dit filmpje zie je hoe bacteriën opengeknipt worden door Yves' lysines. De lysines zelf zijn te klein om zichtbaar te zijn.
Yves: “Het leuke van bacteriofagen is de autodosering. Je voegt een kleine hoeveelheid toe en ze vermenigvuldigen zichzelf zo vaak als nodig. Het nadeel is dat bacteriën er snel resistentie tegen ontwikkelen: die hoeven hun buitenkant maar een beetje aan te passen om niet meer herkend te worden. Daarom focus ik me op de wapens die bacteriofagen gebruiken, lysines. Wij onderzoeken hoe we die van buitenaf de celwand kapot kunnen laten knippen en welke het best werken.”
Goed voor het microbioom
De lysines hebben heel wat voordelen. In de eerste plaats werken ze erg snel, waardoor het voor de bacterie moeilijk is om er resistentie tegen te ontwikkelen. In tegenstelling tot de meeste klassieke antibiotica werken ze niet in op het metabolisme, waardoor ook bacteriën die hun metabolisme ‘uitzetten’ en in een soort winterslaap gaan de dans niet ontspringen. En ten slotte werken ze soortspecifiek, waardoor ze onze ‘goede’ bacteriën ongemoeid laten. Niet onbelangrijk, want de laatste jaren stapelen de bewijzen voor het belang van dat ‘microbioom’ voor onze gezondheid zich op.
Lysines bouwen met legoblokjes
Met Obulytix wil Yves lysines op maat maken. “Lysines bestaan uit verschillende onderdelen, die je op verschillende manieren kan combineren, zoals legoblokjes. Wij vonden dat elk van die onderdelen een impact heeft op de goede werking van het lysine. Om voor elke toepassing het ideale lysine te kunnen maken, ontwikkelden we een systeem waarmee we relatief eenvoudig miljoenen combinaties kunnen maken en die vervolgens kunnen testen en verder bijsturen.”
De eerste preklinische testen geven goede resultaten, maar de weg is nog lang. Yves: “Mijn ultieme droom is dat huisartsen binnen enkele decennia zelf met een eenvoudige test kunnen vaststellen welke bacterie hun patiënt ziek maakt, en dan een lysine op maat kunnen voorschrijven. In de tussentijd zie ik lysines vooral gebruikt worden op intensieve zorgen. Het zou al geweldig zijn mochten we bijvoorbeeld voor de meest belangrijke bacteriën een geoptimaliseerd lysine op de markt krijgen.”
Lees ook
Antibioticaresistentie als nieuwe pandemie: kan een virus ons redden?
We leven in het postantibioticatijdperk. Dat zegt althans de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Niet zomaar, want als we niet ingrijpen sterven er tegen 2050 jaarlijks zo’n tien miljoen mensen aan antibioticaresistente bacteriën. Dat zijn er meer dan nu aan kanker. En dus is het koortsachtig zoeken naar alternatieven. UGent-onderzoekers komen alvast met een veelbelovende doorbraak.
Lees ook
Anne-Sofie zoekt geneesmiddelen tegen kanker in de bodem van het bos
Als je onderzoeker Anne-Sofie De Rop niet op bureau of in het labo van de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen vindt, is ze in het bos bodemstalen aan het nemen. In die bodem hoopt ze toekomstige geneesmiddelen te vinden tegen bijvoorbeeld kanker en diabetes.
Onderzoek naar zeldzame oogziekten aan de UGent: “We mogen zeggen dat we tot de wereldtop behoren”
Zo’n 8 procent van de bevolking heeft een zeldzame ziekte. In België gaat het om 800.000 patiënten. Een van hen is de anderhalfjarige Oliver die blind werd geboren. Hij wordt van dichtbij gevolgd door professor Bart Leroy, die met zijn team opmerkelijke vooruitgang boekt in het onderzoek naar zeldzame oogaandoeningen.
Zijn vitaminepillen onschuldig?
Een dagelijkse dosis vitamines en mineralen is voor heel wat mensen deel van hun routine geworden. Zeker in de winter grijpen we massaal naar vitamine D, omdat we denken dat we zo onze weerstand versterken. Maar klopt dat en is het dagelijkse vitaminepilletje wel zo onschuldig?
Stoppen met slaapmiddelen: zo doe je het veilig en verantwoord
In België kreeg één op de vijf mensen in 2023 een voorschrift voor slaapmedicatie. Daarmee is België koploper in Europa. “Veel mensen zien het als een onschuldig pilletje,” zegt huisarts en klinisch farmacoloog Ellen Van Leeuwen, “maar slaapmiddelen zijn geen snoepjes.”
