Mensenrechten mag je niet enkel vanuit een juridisch standpunt bekijken. “Ze spelen in alle disciplines een rol”, zegt professor mensenrechten Eva Brems. Door die multidisciplinaire visie op het thema, speelt de UGent een voortrekkersrol. En dat is nodig, “want de mensenrechten staan meer dan ooit onder druk, ook in Europa.”
Een architect die een nieuw gevangenisgebouw moet ontwerpen en nadenkt over hoe dat kan met respect voor de mensenrechten van gedetineerden. Of een vertaalwetenschapper die de kracht van woorden onderzoekt in de processen voor vluchtelingen. Of een computerwetenschapper die privacy op het internet onderzoekt. Het zijn allemaal linken met mensenrechten.
Jarenlang waren mensenrechten uitsluitend een zaak voor juristen. Ook aan de UGent was dat vroeger zo. Maar dat bleek hoe langer hoe meer achterhaald. “Ik merkte dat collega’s van andere faculteiten steeds meer vragen stelden over mensenrechten”, vertelt Eva Brems, professor mensenrechten aan de UGent en voormalig voorzitter van Amnesty International Vlaanderen. Daarom richtten ze het ‘Human Rights Research Network’ op, een interdisciplinair consortium dat onderzoekers en professoren samenbrengt rond mensenrechten, elk vanuit hun eigen discipline.
Het consortium telt ondertussen al meer dan 150 leden. “Dat toont aan dat de UGent een geëngageerde universiteit is en dat de interesse vanuit alle faculteiten groot is. Dat iedereen nu beseft dat mensenrechten in heel wat disciplines een rol kunnen spelen, is in mijn ogen essentieel.”
Verworven rechten zijn niet evident
De strijd voor mensenrechten is dan ook nog niet gestreden. “Het gaat de foute richting uit. De laatste tien à vijftien jaar gaan indicatoren van mensenrechten en democratie steeds sterker achteruit. Ook in Europa. Het gaat dan bijvoorbeeld om persvrijheid of het recht op privacy. De daling is zelfs het sterkst in een aantal Europese landen, zoals Polen en Hongarije. Daar maak ik me zorgen om. Verworven rechten kunnen soms precair zijn”, vertelt Eva Brems.
“Bij verworven rechten hebben we al snel de neiging om die als evident te beschouwen. Maar dat zijn ze niet. Populistische stromingen, extremisme en intolerantie zorgen ervoor dat de mensenrechten onder druk staan”, legt Eva Brems uit. “Kijk maar naar Hongarije. Daar heeft premier Viktor Orban eigenhandig de persvrijheid beperkt en de rechterlijke macht met eigen pionnen bezet. Om mensenrechten in stand te houden, moeten we de krachten bundelen. Met recht alleen komen we er niet.”
Engagement aan de universiteit
Professor Eva Brems ziet dat dat besef ook bij studenten al doorsijpelt. Sinds vorig jaar kan elke student het keuzevak ‘Human Rights: Multidisciplinary Perspectives’ opnemen. “Of je nu tandheelkunde of psychologie studeert. Iedereen is er welkom en werkt rond het thema van mensenrechten.”
Studenten die ervoor kiezen om zich te verdiepen in mensenrechten hebben vaak niet alleen een academische interesse in het thema: “Zij willen niet enkel theoretische papers schrijven, maar zich ook engageren om de wereld te veranderen.”
Meer dan academisch onderwerp
Het is een engagement dat past bij de universiteit, waar mensenrechten meer zijn dan een academisch onderwerp. “Als je ziet hoe kortzichtig sommige debatten over mensenrechten worden gevoerd, moet je als universiteit ingrijpen. Je moet het debat verbreden op een empirisch gefundeerde manier.”
Die maatschappelijke rol gaat volgens Brems zelfs nog verder. “Enkele jaren geleden heeft onze universiteit een mensenrechtenbeleid opgesteld. Dat bepaalt dat de UGent geen samenwerkingen aangaat met andere universiteiten of bedrijven die zouden bijdragen aan schendingen van de mensenrechten. Zo’n beleid was uniek en verschillende universiteiten hebben het ondertussen overgenomen via de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR). Op die manier spelen we een voortrekkersrol.”
In de praktijk moet het gelukkig amper worden toegepast. “Maar het gebeurt wel. Zo hebben we de samenwerking met enkele Turkse universiteiten stopgezet nadat ze professoren met een kritische stem hadden ontslagen. Die universiteiten wil je niet legitimeren door ermee samen te werken.”
Amnesty Leerstoel aan Poolse mensenrechtencommissaris
Omdat mensenrechten een belangrijk thema is aan de UGent, heeft de universiteit ook de leerstoel Amnesty International ingesteld, waarmee elk jaar iemand wordt gelauwerd die een bijzondere bijdrage levert aan de mensenrechten. Dit jaar krijgt Adam Bodnar, tot voor kort de Poolse ombudsman en mensenrechtencommissaris*, de eer. Hij is internationaal erkend omwille van zijn strijd voor de mensenrechten.
Een strijd die hij in Polen meer dan ooit moet voeren, de situatie is dan ook zeer onrustwekkend. “Hij is als mensenrechtencommissaris een onafhankelijke waakhond die systematisch schendingen aanklaagt. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Poolse regering er vanaf wil. Adams mandaat loopt bijna af en het ziet ernaar uit dat hij vervangen zal worden door een pion van de regerende partij PiS. Dat wordt opnieuw een grote klap voor de mensenrechtensituatie in Polen. Bodnar heeft als mensenrechtencommissaris in Polen een belangrijke rol opgenomen. Hij durft tegen de Poolse autoriteiten in te gaan en dat maakt hem, tegen wil en dank, een held.”
* Op 15 april besloot het grondwettelijk hof in Polen dat Adam Bodnar zijn werk als ombudsman niet meer mag voorzetten.
Lees ook
Rechtenstudenten geven gratis juridisch advies
Problemen met je kotbaas en weet je niet goed wat je moet doen? Of zit je met een of ander juridisch euvel? Dan kan je terecht bij Ghent Law School Consultancy, een groep rechtenstudenten die gratis juridisch advies geeft aan iedereen: studenten en burgers.
Is de bescherming van het milieu een mensenrecht? De strijd van eredoctor John H. Knox
Meer frequente milieurampen door de klimaatverandering, plant- en diersoorten die verdwijnen, ecosystemen die verstoord raken. Het zijn milieuproblemen, maar steeds vaker vormen ze een bedreiging voor de mensenrechten, zoals het recht op gezondheid of zelfs het recht op leven. Het roept de vraag op of het recht op een gezond leefmilieu eigenlijk een mensenrecht is.
Rechten: één richting, meerdere wegen
Drie alumni blikken terug op hun opleiding en de richting die ze uiteindelijk uitgingen. Wat begon op dezelfde weg leidde naar andere oorden. Yasmina El Kaddouri, Gillis Ooghe en Benjamin Dalle studeerden rechten aan de UGent. Alledrie verdedigen ze belangen, zij het vanuit een andere insteek.
