“Geen enkel vaccin of geneesmiddel geraakt tot bij de apotheker zonder testpersonen.” Het klinkt bijna banaal, maar het is de essentie van klinisch onderzoek, zegt professor Isabel Leroux-Roels, klinisch bioloog en hoofd van CEVAC, het centrum voor vaccinologie aan het UZ Gent. Zij en haar team doen al jaren onderzoek naar nieuwe vaccins. “Testpersonen vormen een heel belangrijke schakel in ons onderzoek.”
Professor Leroux-Roels en haar team werken momenteel aan een griepvaccin dat hopelijk langer bescherming biedt dan het huidige vaccin. “Nu moet je je elk jaar opnieuw vaccineren om beschermd te zijn. Dat komt omdat griepvirussen echte kameleons zijn die voortdurend veranderen”, legt professor Leroux-Roels uit.
“De Wereldgezondheidsorganisatie voorspelt ieder jaar welke griepstammen er zullen rondgaan”, zegt ze. Op basis daarvan wordt de samenstelling van het griepvaccin aangepast. “Wij werken aan een breder griepvaccin dat in theorie alle stammen de baas kan, zodat je griepvaccin ook werkt als er andere griepstammen circuleren dan die in je jaarlijks griepvaccin. Om te testen of het voldoende werkt en welke dosis optimaal is, hebben we testpersonen nodig.”
Elke medische vooruitgang die vandaag vanzelfsprekend lijkt, is ooit getest door deelnemers van testonderzoeken: van pijnstillers tot antibiotica en van bloeddrukmedicatie tot het coronavaccin. “Zonder testpersonen stopt het hele proces,” zegt Leroux-Roels.
Twijfel
Daar knelt het schoentje momenteel het hardst. “Het is moeilijkom mensen te vinden die willen deelnemen. De testpersonen moeten verschillende keren langskomen in het ziekenhuis, na hun bezoek een dagboekje bijhouden en het zien zitten om geprikt te worden of om medicatie te nemen”, vertelt de professor.
En er heerst vaak twijfel bij mensen om deel te nemen. “Zeker bij vaccinonderzoek horen we dat mensen twijfelen uit angst voor bijwerkingen op korte, maar vooral lange termijn. De vaccinmoeheid na de coronapandemie zit daar natuurlijk voor iets tussen.”
Professor Leroux-Roels wil daarom klaarheid scheppen: “Een vaccin traint het immuunsysteem, net zoals je je lichaam traint in de fitness. Dat kan tijdelijk wel koorts of spierpijn geven, maar ernstige bijwerkingen zijn uitzonderlijk. Bovendien worden deelnemers heel goed opgevolgd.”
“Het is niet vanzelfsprekend, dat weten we. Terwijl ons onderzoek staat of valt bij die klinische studie.” Want je kan veel onderzoeken in een labo en in dierstudies, maar die vertellen slechts een deel van het verhaal: “Het is pas als je test op mensen dat je weet of het in eerste instantie veilig is én of het ook werkt natuurlijk.”
Vaccins of geneesmiddelen
Wie precies nodig is in zo’n testgroep, is afhankelijk van het middel in kwestie. “Een vaccin werkt preventief, dus dat testen we in principe op gezonde mensen”, vertelt professor Leroux-Roels. “Bij geneesmiddelen is dat anders. De eerste fase is gelijkaardig, maar vanaf fase 2 zijn de deelnemers de patiënten die lijden aan de ziekte waarvoor het geneesmiddel moet werken. Die groep is kleiner dan bij vaccins.”
De drie fases van klinisch onderzoek bij vaccins
Eens een geneesmiddel of vaccin van dierproeven (preklinisch onderzoek) overgaat in een klinische studie, doorloopt het drie fases waar testpersonen voor nodig zijn:
-
Fase 1: een kleine groep gezonde testpersonen krijgt het vaccin voor het eerst toegediend. Het doel is om na te gaan of het vaccin veilig is én of er een immuunreactie optreedt.
-
Fase 2: enkele honderden deelnemers testen verschillende dosissen. De test toont aan welke hoeveelheid het beste werkt en toch veilig blijft.
-
Fase 3: dit is de ultieme test. In deze fase doen (tien)duizenden mensen mee, verspreid over verschillende landen en zelfs continenten om een zo divers mogelijke groep te testen. Alleen zo kan je zeker zijn dat een vaccin of geneesmiddel werkt in verschillende populaties.
Meer dan alleen vaccins
Het zoeken naar testpersonen is niet enkel voor geneesmiddelen en vaccins nodig, het is een veel ruimere nood binnen de geneeskunde. “Voor nieuwe vormen van kinesitherapie zoeken onderzoekers ook steeds testpersonen”, legt Leroux-Roels uit. “Of denk aan onderzoeken voor een nieuw type scanner, zoals MRI’s. Voor je die echt kan inzetten, moet je weten of het werkt. Daar geldt hetzelfde principe: zonder testpersonen is er geen vooruitgang.”
Wetenschap helpen
Dat beseffen ook de deelnemers. “Vooral bij oudere mensen is de motivatie om de wetenschap vooruit te helpen groot. Maar ook jongeren die geïnteresseerd zijn in wetenschap en ondertussen een centje bij willen verdienen, vinden hun weg naar ons.”
Want voor de deelnemers levert het iets op. “Per keer dat je moet langskomen, krijg je een kleine financiële vergoeding, en je krijgt een gratis gezondheidscheck en nauwe medische opvolging”, vertelt Leroux-Roels. “We zien vaak mensen terugkeren die al aan andere onderzoeken hebben deelgenomen. In de wachtzaal zijn zelfs al vriendschappen ontstaan.”
Voor het onderzoek naar nieuwe griepvaccins is professor Leroux-Roels samen met haar collega’s op zoek naar nieuwe testpersonen. Interesse? Via prikstarter.be vind je meer informatie en kan je je inschrijven.
Professor Isabel Leroux-Roels is klinisch bioloog en hoofd van CEVAC, het Centrum voor vaccinologie aan het UZ Gent. Zij en haar team doen al jaren onderzoek naar nieuwe vaccins.
Lees ook
Biedt stoelgang een behandeling voor parkinson?
Een recente studie naar de ziekte van Parkinson toont aan dat een stoelgangtransplantatie een waardevolle nieuwe behandeling kan zijn. “Het biedt een potentieel veilige, doeltreffende en kostenefficiënte manier om de symptomen en de levenskwaliteit van miljoenen mensen te verbeteren. Een ‘bacteriepil’ zou de stoelgangtransplantatie misschien wel vervangen. Maar er is meer onderzoek nodig.”
Ignaas Devisch prikkelt al jaren ons denken (en krijgt daar nu erkenning voor)
Twintig jaar geleden werd hij als wetenschapper uitgelachen toen hij wilde communiceren met het grote publiek. Nu krijgt Ignaas Devisch er de Loopbaanprijs Wetenschapscommunicatie voor. “Het is een mooie erkenning”, zegt de medisch filosoof. “Al is communiceren over wetenschap toch ook goed leren luisteren.”
“Vrouwen zijn geen kopietje van mannen met borsten en eierstokken”
Van wetenschappelijk onderzoek tot medische behandelingen, decennialang stond de man centraal in de medische wereld. Betekent dat dan ook dat vrouwen daardoor minder goede zorg krijgen?
Anne-Sofie zoekt geneesmiddelen tegen kanker in de bodem van het bos
Als je onderzoeker Anne-Sofie De Rop niet op bureau of in het labo van de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen vindt, is ze in het bos bodemstalen aan het nemen. In die bodem hoopt ze toekomstige geneesmiddelen te vinden tegen bijvoorbeeld kanker en diabetes.
