Steeds vaker kampt Vlaanderen in de zomer met waterschaarste, terwijl we ’s winters meer dan voldoende – of zelfs te veel – water hebben. Kunnen we dat winterwater niet bewaren voor de zomer? Bio-ingenieurs Marjolein Vanoppen en Bart De Gusseme proberen het uit in het project ‘Deeper Blue’.
In Vlaanderen is 16% van de grond verhard, dubbel zoveel als het Europees gemiddelde. Het regenwater dat op die verhardingen valt, krijgt geen kans om in te sijpelen in de bodem. Resultaat: de grondwaterreserves worden minder aangevuld, en raken vaker uitgeput. Omdat ontharden moeilijk is zoeken wetenschappers ook andere oplossingen. Als insijpelen niet lukt, moeten we het water misschien zelf op grote schaal in de bodem injecteren?
Diep onder de grond
Marjolein: “Met ‘Deeper Blue’ willen we in de natte periodes drinkwater maken én dat water diep onder de grond opslaan. Nu belandt gezuiverd afvalwater uit rioolwaterzuiveringsinstallaties in onze waterlopen, waar het naar zee vloeit. In de zomer hebben we dat water nodig voor zowel de bevaarbaarheid van die waterlopen als voor landbouw en natuur, maar in natte periodes is er een overaanbod aan dit water. Wij gaan het verder zuiveren tot drinkwaterkwaliteit en in Aalst injecteren in een ondergrondse buffer van het Brabants Massief, De Sokkel. Dat gebeurt met een grote ‘injectienaald’ van wel 60 centimeter breed! Zo bouwen we een strategische voorraad aan drinkwater op, die opgepompt kan worden in droge periodes. Deze techniek heet ‘Aquifer Storage & Recovery’ of kortweg ASR.”
Bart: “Op de tekening zie je dat De Sokkel de onderste laag is waar water in zit. Het water komt daar terecht in spleten en barsten van rotsen die miljoenen jaren oud zijn. Daarboven zitten andere lagen zoals klei, zand en rotsen. Het water zit dus ‘vast’ in De Sokkel. Doordat het zo diep zit, is het ook minder gevoelig aan de seizoenen en weersomstandigheden. We onderzoeken nu of de kwaliteit van het water niet verandert, en of het er veilig blijft zitten tot we het nodig hebben.”
(afbeelding: Waterunie)
Geen verschil in smaak
Proef je het verschil? Marjolein: “Het water dat we injecteren in Deeper Blue wordt geproduceerd vanuit gezuiverd afvalwater uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie Aalst van Aquafin. We zuiveren het water met omgekeerde osmose, zodat alle bacteriën en virussen er uit zijn. Waarschijnlijk zal de ondergrondse opslag opnieuw mineralen toevoegen – dat onderzoeken we nu.” Bart De Gusseme: “Als de kwaliteitstesten gunstig zijn en we 100% zeker zijn dat het terug opgepompte water aan alle drinkwaternormen voldoet, zal het gekoppeld en nog eens bijkomend gemengd worden in de hogedruk transportleidingen voor drinkwater. Als er al een verschil met ander drinkwater zou zijn, dan zal je dat aan de kraan zeker niet proeven.”
Water voor 3000 gezinnen
“Het water moet niet alleen goed zijn, er moet ook genoeg zijn”, vertelt Bart. “Daarom zijn we in de Sokkel op zoek naar een geschikte breukzone: hoe meer breuken, gaten en spleten, hoe meer water we kunnen injecteren voor later.” Om die breuken te vinden, werken de bio-ingenieurs samen met hydrogeologen. Bart: “Een goede ASR-put kan 25.000 liter drinkwater per uur ontvangen. Doen we dat continu in minstens zes natte maanden, dan kunnen we meer dan 100 miljoen liter drinkwater per put opslaan voor zes droge maanden. Een gemiddeld Vlaams gezin van 2,3 personen verbruikt in die zes maanden 35.000 liter kraantjeswater. Omgerekend is één put dus een ‘droogtebuffer’ voor bijna 3000 gezinnen!”
Aalst… and beyond
Dat cijfer kan in de toekomst nog groter worden. Bart: “We voeren niet alleen proeven uit in Aalst, maar ook elders zoals in Oudenaarde. Doordat de ondergrondse buffer gekoppeld wordt aan de grote transportleidingen die water in Vlaanderen van oost naar west voeren, kan het drinkwater uit De Sokkel dus niet alleen in Aalst of Oudenaarde, maar ook verder in Vlaanderen verdeeld worden. In de toekomst kunnen we misschien nog meer water in De Sokkel steken, en nog grotere gebieden van drinkwater voorzien.”
De mogelijkheid om niet alleen in de tijd, maar ook in de ruimte te spreiden, maakt het project klimaatrobuust. “Ook als het klimaat nog extremer zou worden, de droogteperioden langer zouden duren en de regenwaterputten al leeg zouden staan. De waterbedrijven kunnen immers de opgebouwde voorraad ‘reserveren’ voor exact dat droge moment waarop de waterschaarste nijpend wordt” zegt Bart. “Als ’Deeper Blue’ een succes wordt, onttrekken we de drinkwatervoorziening in Vlaanderen gedeeltelijk uit de strijd om water.”
Uniek in Europa
Dat Deeper Blue uit afvalwater put is geen vanzelfsprekendheid. Marjolein: “Voor zover ik weet zijn er geen andere Europese landen die iets soortgelijks doen. Hergebruik van afvalwater is nog altijd een gevoelig thema voor veel mensen. En ook de wetgeving maakt het niet makkelijk. We hebben geluk dat we in Vlaanderen al het Aquaduin-project in Koksijde hebben. Daar werken ze ook met gezuiverd afvalwater om drinkwater te produceren, maar laten ze het continu insijpelen in de ondiepe grondwaterlagen.” Gelukkig is er wereldwijd wel een trend naar meer hergebruik van water. “We moeten ook wel, door de klimaatverandering”, zegt Marjolein. “Vlaanderen loopt in de voorhoede. Hier is het normaal om regenwater te gebruiken in ons huishouden, bijvoorbeeld om het toilet door te spoelen. Wist je dat Nederlandse huishoudens dat helemaal niet doen?”
Fossielen
Wanneer kunnen we water uit De Sokkel drinken? Marjolein: “We hebben net de eerste boringen gedaan, om te kijken of ons idee wel lukt: zitten we op een goede grondlaag? Bij die eerste boringen, tot wel 220 meter diep, kwamen meteen stukken steen naar boven. Dat was een feestje voor de onderzoekers: die stenen zijn miljoenen jaren oud; er waren er zelfs met fossielen in. Iedereen was plots meer geïnteresseerd in die stenen dan in het water!” (lacht)
Bart: “Als de boringen afgerond zijn, gaan we kijken naar de kwaliteit van het water dat we in De Sokkel steken en er terug uithalen. Dat zal in de loop van 2024 zijn. Als ook dat succesvol is, verwachten we in 2025 het eerste ‘Sokkel-water’ te kunnen leveren.”
Marjolein Vanoppen is waterwetenschapper aan de UGent. Ze heeft ook een podcast over water: ‘Helder’.
Bart De Gusseme is professor waterhergebruik aan de UGent en werkt aan de innovatie bij waterbedrijf Farys. Samen met zijn collega’s hydrogeologen van waterbedrijf De Watergroep, bouwt hij aan het project Deeper Blue en aan ASR in het algemeen. De twee waterbedrijven bundelen hun krachten nu als ‘Waterunie’.
Bekijk de animatiefilm over Deeper Blue
Lees ook
De impact van klimaatverandering begrijpen? Meten, meten en nog meer meten!
“De klimaatverandering is een globaal probleem. Maar als je de impact ervan echt wil kennen, moet je lokale data hebben.” Dat zeggen meteoroloog Steven Caluwaerts en bio-ingenieur Pieter De Frenne. Ze doen beiden onderzoek naar microklimaat, zij het met een ander vertrekpunt. “Eigenlijk zijn we heel complementair bezig. We zouden vaker moeten afspreken!”
Klimaattoren in Congo dicht een groot gat in onze kennis
Diep in het Congolese regenwoud staat een toren van 57 meter hoog die moet helpen in de studie van de klimaatverandering. De UGent-klimaattoren meet sinds oktober 2020 hoeveel CO₂ het tropische bos opslaat en hoeveel water het verdampt. Op die plek is hij uniek”, vertelt professor Pascal Boeckx.
Helena nam als student deel aan de grootste klimaattop ter wereld
Helena Van Tichelen zat in het middelbaar toen de spijbelacties en jongerenmarsen rond het klimaat losbarstten. Het engagement dat ze toen oppikte, is ze jaren later nog lang niet kwijt. Midden november schoof ze de lessen en cursussen van haar derde bachelor bio-ingenieurswetenschappen even aan de kant om naar Egypte te trekken voor de grootste klimaatconferentie ter wereld: COP27.
UGent werkt aan het klimaatrobuust bos van de toekomst
De droogte van de voorbije jaren bezorgt bomen stress. Sommige stoppen met groeien; andere verliezen hun bladeren. Soms sneuvelen zelfs hele bossen. Bio-ingenieurs van de vakgroep Omgeving (faculteit Bio-ingenieurswetenschappen) onderzoeken over grenzen heen wat er aan de hand is én werken aan een bos dat de klimaatverandering de baas kan.
