Vinden we in 2024 een oplossing voor de vele conflicten in de wereld of kunnen we ons verwachten aan nog meer oorlog? En welke rol moet Europa spelen? We legden het voor aan expert internationale politiek Sven Biscop.
“De situatie vandaag is niet zo uitzonderlijk, wel hoe we ernaar kijken. De jaren 90 waren een decennium vol oorlog: je had de eerste Golfoorlog, de genocide in Rwanda, de oorlog in voormalig Joegoslavië, de Eerste Intifada, de burgeroorlog in Algerije, … Het verschil met vandaag was het optimisme toen in het Westen. We kwamen net uit de Koude Oorlog en geloofden dat we alle conflicten konden oplossen. Vandaag heerst er meer pessimisme, waardoor oorlogen en conflicten zwaarder wegen.”
Toch put professor Biscop net hoop uit het feit dat oorlog van alle tijden is. “Als we vroeger een einde konden maken aan oorlogen en conflicten, dan moeten we ook vandaag oplossingen vinden. Maar die komen niet uit de lucht vallen.”
Vanuit dat oogpunt leeft de vraag vandaag of er politiek voldoende wil is om in te grijpen. Dat is niet helemaal terecht, vindt Biscop. “Toen Rusland Oekraïne is binnengevallen, kwam er onmiddellijk een enorme tegenreactie. We lieten de Russen niet zomaar doen. Oekraïne kan doorvechten door de steun van het Westen, anders was het al lang verslagen.”
Steun aan Oekraïne volhouden
Bijna twee jaar later lijkt de oorlogsmoeheid in het Westen wel toe te slaan, en ligt de financiering en levering van wapens steeds meer onder vuur. Geen goede zaak, vindt hij. “Voor de Europese veiligheid en stabiliteit is het van heel groot belang dat we Rusland stoppen. We moeten volhouden en een duidelijke boodschap geven dat we desnoods jaren volhouden. Tot Rusland begrepen heeft dat ze niet kunnen winnen en dus wel moeten onderhandelen.” En als de steun stopt? “Dan wordt het land door Rusland bezet.”
Biscop verwacht dat de rol van Europa als bondgenoot de komende tijd groter zal worden. “Ik ga ervan uit dat de steun vanuit de VS de komende jaren afneemt. Wat de Amerikanen minder doen, zullen wij als Europeanen meer moeten doen. In Oekraïne, in Israël, bij andere conflicten waar de VS vandaag een leidende diplomatieke rol innemen. Daarom vind ik het onbegrijpelijk dat bijna twee jaar na de inval Europa nog altijd geen langetermijnplan heeft over de militaire steun voor pakweg de komende vijf jaar. Hierdoor staan we achter ten opzichte van Rusland, dat ondertussen is overgeschakeld op een oorlogseconomie. We zijn dus niet goed bezig.”
De lijfwacht van Europa
Van een geïntegreerd defensiebeleid in Europa is nog lang geen sprake. Maar dat betekent niet dat Europa schrik moet hebben van een rechtstreekse aanval door Rusland. Dat zal de Navo nooit laten gebeuren, aldus Sven Biscop. “Zonder de Navo zou ik me niet zo gerust voelen. Toen Rusland twee dagen na de invasie in Oekraïne met kernwapens dreigde, antwoordde de Navo heel koelbloedig dat zij er ook hebben. Einde kerndreiging. De Navo heeft een belangrijke afschrikkende rol. Zo hoeven we een rechtstreekse tegenactie van Rusland niet te vrezen.”
Gaza: hoe kunnen we de vicieuze cirkel doorbreken?
Schoot de EU na de inval in Oekraïne meteen in actie, dan valt het gebrek aan eensgezindheid over de oorlog in Gaza des te meer op. Sven Biscop vindt dat verbazingwekkend. “Voor 7 oktober was de lijn van de EU duidelijk: we zijn tegen terreur en voor een tweestatenoplossing. Maar plots vinden heel wat lidstaten – met België als een van de uitzonderingen – dat ze tussen de twee moeten kiezen. Daardoor hebben we de indruk gecreëerd dat we onvoorwaardelijk achter Israël staan en dat heeft ons veel krediet gekost in heel wat landen. Nochtans was de vroegere EEG de eerste die de PLO als legitieme gesprekspartner erkende.”
"Als we vroeger een einde konden maken aan oorlogen en conflicten, dan moeten we ook vandaag oplossingen vinden. Maar die komen niet uit de lucht vallen."
Ook de VS hebben weinig impact op de Israëlische oorlogsdrift. “De Amerikanen voeren wel een zeer actief beleid om escalatie in de regio te beperken, die strategie moet de EU steunen. Ik denk – zeer voorwaardelijk – dat de VS in een waterkansje geloven dat we na de oorlog de vicieuze cirkel van geweld eindelijk kunnen doorbreken. Op voorwaarde dat het Israëlisch leger Gaza niet blijft bezetten en dat het niet opnieuw onder controle komt van Hamas. De volgende stap kan dan zijn dat er een groot internationaal initiatief komt om eindelijk tot die tweestatenoplossing te komen. Hier is ook een belangrijke rol weggelegd voor de EU om verbindend op te treden in de regio en de druk hoog te houden.”
Maar dat is voorlopig nog een verre droom, die pas in gang gezet kan worden als de oorlog stopt. Hoe en wanneer dat gebeurt, is koffiedik kijken. “We weten niet hoe lang Israël van plan is door te gaan in Gaza. Ze kunnen er wel alles platbombarderen, maar daarmee vernietig je geen ideologie. Ik denk dat de druk om de oorlog te beëindigen vanuit de Israëlische bevolking zelf zal moeten komen. Voor 7 oktober was Netanyahu in eigen land zeer gecontesteerd. Veel Israëli’s zien de oorlog volgens mij als falend beleid. Als die interne druk te hoog wordt, komt de oorlog hopelijk snel tot een einde.”
Desinformatie en cyberaanvallen
Oorlogen worden vandaag niet alleen op het slagveld uitgevochten, ook online neemt het cybergeweld toe onder de vorm van hacking, fake news en desinformatie, cyberaanvallen. Sven Biscop nuanceert: “Ik heb het nooit over een cyberoorlog, omdat je het onderscheid moet blijven maken tussen vrede en oorlog. Je hoort af en toe dat ‘we al in oorlog zijn met Rusland’ – digitaal dan – maar dat klopt niet. Want dan zou ons land een militair doelwit zijn van Rusland, en omgekeerd.”
Cyberaanvallen of desinformatie verspreiden via sociale media gebeuren ook in vredestijd en dat zal in 2024 niet anders zijn. De Europese verkiezingen komen eraan, de Amerikanen kiezen een nieuwe president… Moeten we zulke aanvallen lijdzaam ondergaan? “Volgens de Navo kan zo’n niet-militaire actie wel beschouwd worden als een oorlogsdaad als de impact zodanig groot is dat het de stabiliteit in gevaar brengt. De Navo zegt dat ze op zo’n moment kunnen overgaan tot een staat van oorlog. Je kan hun visie ook weer interpreteren als een vorm van afschrikking die zegt ‘drijf het niet te ver’.”
Moeten we schrik hebben van de impact van desinformatie of fake news in een polariserende wereld? “Van buitenaf desinformatie verspreiden slaat enkel aan als er al interne verdeeldheid heerst. Om het niet te ver te laten komen moet je als land dus via je binnenlands beleid die interne kwetsbaarheden aanpakken. Wellicht heeft Rusland in aanloop naar de bestorming van het Capitool massaal veel desinformatie verspreid onder de Trumpaanhangers. Maar zonder een Trump was die bestorming nooit gebeurd. De grootste bedreiging voor je voortbestaan als land is vaak intern te vinden.”
Samenwerken in een multipolaire wereld
De wereld is veranderd, er is niet langer sprake van twee wereldeconomieën maar van een geglobaliseerde wereldeconomie. Die speelt een belangrijke rol om het doel van de internationale politiek, vrede en stabiliteit nastreven, te realiseren. ”De vier grootmachten vandaag zijn de VS, Europa, Rusland en China. Ze zijn elkaars concurrenten, maar vaak ook elkaars partners in altijd wisselende constellaties. Ook andere landen doen aan ‘hedging’: ze willen zich niet exclusief aan één grootmacht binden, maar met elke grootmacht een werkbare relatie onderhouden. Die multipolaire wereld is voor een exporteconomie als Europa een goede zaak.”
De gespannen relaties tussen de VS en China sluiten een nieuwe bipolaire Koude Oorlog niet uit. “Conflictstof genoeg: denk aan Taiwan, de Zuid-Chinese Zee… Daar heeft Europa absoluut geen belang bij. Het is dus onze taak om de wereld bij elkaar te houden, door te investeren in de universele multilaterale instellingen die de wereld draaiend houden. Denk aan de VN, de Wereldbank, de WHO, het IMF. Het zou een goede zaak zijn om die multipolaire wereld beter weerspiegeld te zien in die instellingen. De baas van de Wereldbank is altijd een Amerikaan, die van het IMF een Europeaan. Dat is niet meer van deze tijd. Je zou de VN veel representatiever en evenwichtiger kunnen maken door opkomende landen ook aan het hoofd van de instellingen te plaatsen. De Veiligheidsraad hervormen ligt een pak moeilijker, omdat de vijf permanente leden een vetostem hebben.”
Wat brengt 2024?
Hoe uitzichtloos de situatie in veel conflicten er vandaag uitziet of aanvoelt, dat mag ons niet tegenhouden om hoopvol te blijven, vindt hij. “Je moet optimistisch zijn en niet bij de pakken blijven neerzitten. Europa is een welvarend continent en als we dat zo willen houden, moeten we handelen en niet afwachten. Oorlog voorspellen is makkelijk, niemand voorspelt de vrede. Die moet je maken. Met alleen doemscenario’s bereiken we niks. Hoe kan de EU dat bereiken? Vooral door een open economisch, politiek en veiligheidsbeleid te blijven voeren. En wat betreft Oekraïne? Volhouden!”
Lees ook
De gemeenteraadsverkiezingen van 2024: vijf dingen die je nu al moet weten
De lokale verkiezingen van 2024 worden de eerste verkiezingen in Vlaanderen zonder opkomstplicht. Maar de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 brengen nog andere bijzonder- en nieuwigheden met zich mee. Politicoloog Herwig Reynaert blikt vooruit en licht de belangrijkste veranderingen toe.
De vooruitblik: wat brengt 2023 voor Europa?
“De oorlog in Oekraïne heeft een ongeziene eensgezindheid in Europa gebracht. Een eensgezindheid die ik zie standhouden. Al blijft migratie ook dit jaar de grote splijtzwam”, weet professor Europese politiek Hendrik Vos. En hij ziet een groeiend besef rond militaire samenwerking.
Carl Devos wil politicologen in spe ook de Waalse kijk meegeven
Het openingscollege van professor Carl Devos passeert nooit ongezien. Niet het minst omwille van de sprekers, die vaak de politieke agenda bepalen. In dat licht is de gast van dit jaar, Paul Magnette, misschien een ongewone keuze. De afstand tussen de twee landsdelen leek namelijk nooit groter. Maar net dat maakt hem hyperrelevant: “We missen de Waalse kijk te veel in Vlaanderen.”
Carl Devos over zijn openingscollege: “De politiek is van ons!”
Bart De Wever, Paul Magnette, Maggie De Block, ... In de lijst namen van politici die al kwamen opdraven voor het openingscollege van professor politicologie Carl Devos, geen jannekes en miekes. Wel politici die op het moment van hun college het ‘nu’ bepalen. “Het vertrekpunt: wat leeft er vandaag en wie is daar dé vrouw of man voor.”
