Mag je liegen tegen kinderen?

Kinderen slikken, zonder dat ze het beseffen, een pak leugens. Ouders en opvoeders schepen hen geregeld af met een (halve) leugen, en als maatschappij kunnen we er ook wat van met Sinterklaas, de Kerstman en de Paashaas. Is liegen pedagogisch wel verantwoord? We vroegen het aan professor historische en algemene pedagogiek Lieselot De Wilde van de vakgroep Sociaal Werk & Sociale Pedagogiek.

Met opzet liegen vinden we als maatschappij niet aanvaardbaar, maar een leugentje om bestwil? Moet kunnen! Hoe zwaar we tillen aan een leugen, varieert naargelang het perspectief. Het verklaart waarom we zelf moeiteloos tegen kinderen liegen, maar er tegelijkertijd zwaar aan tillen als kinderen ons een leugen op de mouw spelden. “Als kinderen liegen, denken we direct dat ze moedwillig de waarheid achterhouden. Maar kinderen liegen, net als volwassenen, om zichzelf en anderen te beschermen”, aldus Lieselot De Wilde.

Beschermen is hét sleutelwoord als we liegen tegen onze kroost. “We willen kinderen laten opgroeien zonder zorgen, dus verbloemen we de waarheid. Dat is heel menselijk. Maar als een kind je vraagt waarom papa en mama gescheiden zijn, kan je gerust eerlijk zijn. Een kind kan wel wat hebben.”

Blijf waarachtig

Lieselot De Wilde pleit ervoor om zo waarachtig mogelijk te antwoorden op moeilijke vragen. “Onderschat kinderen nooit, en durf gerust toegeven dat je het antwoord niet weet. Het is beter dat ze voelen dat je hen niet wil bedotten, dan dat je hun vertrouwen beschaamt door hen te onderschatten.”

Waarachtig antwoorden betekent niet van A tot Z alles uitleggen. “Hou rekening met het referentiekader van het kind en probeer vragen vanuit hun wereld te beantwoorden. Laat gerust ruimte voor eigen invulling, voor fantasie. Kinderen kunnen omgaan met halve antwoorden. Je hoeft hen niet met te veel informatie te overstelpen.”

Lieselot ziet wel een paar uitzonderingen op de algemene regel. “Stel dat je een verrassingsfeestje hebt gepland, dan snap ik dat je daarover liegt”, lacht ze. Maar ook over serieuze zaken kan een moedwillige leugen soms te rechtvaardigen zijn, vindt ze. “Ik doe veel onderzoek in pleegzorg en daar moeten opvoeders vaak afwegen of ze de waarheid vertellen, of het kind beschermen. Belangrijk bij zulke leugens is dat je ze niet volhoudt als het kind doorheeft dat je niet helemaal de waarheid spreekt.”

De onttovering van het kind

Niets leuker dan sprookjes vertellen en je kinderen overtuigen dat kabouters écht bestaan. Fantasiegericht liegen, noemt Lieselot dat. “Dat is toch van een andere orde dan moedwillig liegen. Het is helemaal niet erg om een stukje mee te gaan in de fantasiewereld van je kind. Kleuters hebben een grote verbeeldingskracht waarmee ze hun eigen waarheid construeren. Het is prachtig tot welke verhalen of analyses ze dan komen. Maar in onze maatschappij hechten we meer waarde aan de feitelijke waarheid dan aan fantasie. In de pedagogiek noemen we dat de onttovering van het kind. Die gaat hand in hand met een toenemend rationeel denken in de westerse wereld. We interpreteren de wereld nu vanuit de rede en de wetenschap, ten koste van de magie en de fantasie.”

Maar is alles wat niet wetenschappelijk juist is meteen een leugen? “Dat vind ik een interessante discussie, want de magische wereld heeft veel voordelen. Verbeeldingskracht is net een eigenschap om te stimuleren: om tot creativiteit te komen, out-of-the-box te denken, om te leren omgaan met complexe emoties … Durf denken, het motto van de UGent, staat ook voor buiten de geijkte paden durven treden. Elk kind heeft het potentieel in zich om anders te denken dan de generatie ervoor. Hun fantasie maakt nieuwe oplossingen voor grote maatschappelijke uitdagingen mogelijk. Ik vind dat een hoopgevende gedachte.”