Hoe een leerstoel scholieren helpt bij het kiezen van de juiste studierichting

In het secundair onderwijs veranderen elk jaar 18.000 leerlingen van studierichting na een verkeerde keuze. Wat als we kinderen en jongeren kunnen helpen een betere studiekeuze te maken? Dat is het doel van de Leerstoel Studieoriëntering die de UGent samen met VOKA oprichtte.

Onderwijsexpert Wouter Duyck is samen met professor Nicolas Dirix promotor van de Leerstoel: “De UGent ontwikkelde eerder met succes studieoriënteringstools zoals Simon en Columbus voor het hoger onderwijs. Voka wilde weten of er ook zo’n oriënteringstool bestond voor het secundair onderwijs. We gingen op zoek en wat bleek? In Vlaanderen bestaat er geen brede wetenschappelijk onderbouwde oriënteringstool. Dat prikkelde natuurlijk onze academische goesting, want met zo’n tool zouden we een grote maatschappelijke uitdaging kunnen aanpakken.”

Vandaag veranderen jaarlijks namelijk 18.000 leerlingen van richting. “Vaak volgens het beruchte watervalsysteem: starten in het ASO, om dan over te stappen naar het TSO of BSO. Met als gevolg dat een keuze voor het TSO of BSO een negatieve keuze wordt.”

Negatieve perceptie rond TSO en BSO doorbreken

Voka klopte aan bij de UGent met deze vraag omdat haar leden elke dag last hebben van de negatieve perceptie rond het TSO en het BSO. Technische profielen worden steeds schaarser op de arbeidsmarkt en vacatures raken niet ingevuld.

Wouter Duyck: “Nochtans heeft Vlaanderen met de invoering van de brede eerste graad geprobeerd om het negatieve imago van het technisch onderwijs te keren. Jammer genoeg is dat niet gelukt. De leeftijd waarop kinderen de definitieve studiekeuze maken is gewoon verschoven: van 12 jaar naar 14 jaar, bij de start van de tweede graad. Zonder dat de perceptie van ASO en BSO/TSO veranderd is.”

Leerstoel als oplossing

De volgende vraag van Voka was of de UGent ook voor het secundair onderwijs een oriënteringstool kon ontwikkelen. “Een Leerstoel bleek voor beide partijen de beste formule om op langere termijn samen te werken. De rollen zijn duidelijk verdeeld: Voka gaf ons carte blanche voor het onderzoek, zij staan in voor de financiering en de exploitatie van de tool via Talentcenters.”

Ondertussen opende Voka twee van die Talentcenters, één in Technopolis Mechelen en één in de PXL Stem Academy in Hasselt. “Tieners tussen 12 en 14 jaar komen er via onze testen te weten bij welke studierichtingen hun interesses aansluiten. De belangstelling is groot: al tientallen scholen hebben gereserveerd om langs te komen.”

Pionierswerk

Zo’n oriënteringstool schud je niet zomaar uit je mouw. Doctoraatsonderzoekster en arbeidspsychologe Merel Dutry zette het onderzoek op en verzamelde de voorbije jaren data van 867 leerlingen. Pionierswerk, benadrukt Wouter Duyck.

“Voor de tool baseren we ons op hetzelfde model als bij Simon en Columbus (oriënteringstools voor hoger onderwijs, nvdr.), maar de aanpassing naar een test op het niveau van deze leerlingen is een primeur. Merel bracht ook de interesseprofielen in kaart van de opleidingen in het derde middelbaar.” Naast een interessetest ontwikkelde het team ook een redeneertest. Voor de VR-test voor ruimtelijk inzicht  werkten ze samen met imec-mict-Ugent en voor de kennistest maakten ze gebruik van bestaande gevalideerde testen.

Grootste studieoriënteringsonderzoek

Merel schetst de uitdagingen: “Er bestaan geen testen die achterhalen of iemand een goede metser zou zijn die passen bij het oriënterende karakter van de tool die wij voor ogen hadden. Dat hebben we opgelost door techniek als interessedomein op te nemen en door in het Talentcenter de fijne motoriek met een motorpaneel te testen, terwijl we via oefeningen met een VR-bril kijken naar ruimtelijk inzicht.”

“Een tweede complicatie lag in de getrapte organisatie van de brede eerste graad: leerlingen proeven in de eerste graad van het middelbaar van verschillende domeinen, om pas in de tweede graad hun eigenlijke studiekeuze te bepalen. Daarom hebben we de tool ook getrapt gemaakt, zodat leerlingen ermee aan de slag kunnen op 12 jaar en opnieuw op 14 jaar.”

Het grootste studieoriënteringsonderzoek ooit in Vlaanderen sinds de modernisering van het secundair onderwijs loopt nog tot midden 2024. De leerlingen in de A- en B-stroom die Merel volgt, zitten nu in het derde middelbaar en moesten dus een studierichting kiezen. “Na januari bevragen we hun tevredenheid over die keuze, en of ze goed mee zijn. Met die resultaten kunnen we aan het talentenrapport nog een extra luikje toevoegen over de haalbaarheid van de verschillende richtingen”, aldus Merel.

Stimulans voor sociale mobiliteit en gelijke kansen

De oriënteringstool heeft niet alleen het potentieel om van een technische opleiding een positieve keuze te maken, het gedroomde einddoel van Voka. De maatschappelijke impact gaat verder. Wouter: “Ik zie nog een belangrijke meerwaarde voor sociale mobiliteit en gelijke kansen. Ouders van kinderen uit arbeidersgezinnen of met een andere culturele achtergrond denken soms dat een opleiding Latijn niks voor hun kind is. Omgekeerd krijgt een dokterszoon door de tool misschien de suggestie om te kiezen voor automechanica.”

“Het is goed dat het kind hier centraal staat. Met hun talentenrapport kunnen ze ouders of leerkrachten tonen waarom ze voor een richting willen kiezen die aansluit bij hun talenten, en niet bij de verwachtingen. Zo gaat er geen talent meer verloren.”