De UGent verbruikt jaarlijks ongeveer 260 000 m³ water, waarvan momenteel 92% hoogkwalitatief leidingwater is. Daar moet verandering in komen en dat doen de UGent door middel van een circulair waterbeleid – en een breuk met traditionele techniek. Daarom staat er aan de Site Heymans sinds 12 mei een waterfiltratie-installatie die werkt op basis van moerasplanten en -bacteriën: een zogenaamde helofytenfilter.
De helofytenfilter ligt parallel met de cementen achtergevel van de faculteit Farmaceutische Wetenschappen en kijkt uit op de rotonde van de drukke Heymanslaan. Het is nu nog een onopvallende vlakte van ruwweg 15 op 8 meter vol donkergroene kleibolletjes van het genre dat je vindt in de potplanten bij je grootmoeder. Op regelmatige afstanden van elkaar staan her en der plukjes ontluikende planten, die de vlakte op termijn het uitzicht van een rietveld zullen geven.
De toevallige passant zou erover kijken mocht er geen wit houten kastje naast staan van waaruit een netwerk pvc-buizen ontspruit. “Er is niet veel om naar te kijken, dat besef ik,” grapt Greet Persoon, medewerker bij de Afdeling Milieu van de UGent, terwijl ze met haar hand naar het veld wijst. “Maar dit rietveld heeft het potentieel om de manier hoe onze instelling met afvalwater omgaat compleet op zijn kop te zetten.”
Noodzakelijke verandering
Vlaanderen heeft te kampen met waterproblemen. Het is een van de meest verharde gebieden in Europa, waardoor de bodem te lijden heeft onder gebrekkige waterinfiltratie en het grondwaterpeil soms gevaarlijk zakt. De hittegolven tijdens de laatste zomers hebben duidelijk gemaakt dat zoiets desastreuze gevolgen kan hebben. Iedereen herinnert zich nog de aanhoudende droogte, het inschakelen van lokale rampenplannen en de berichten over wanhopige landbouwers.
Riet Van de Velde is zich als afdelingshoofd Milieu aan de UGent terdege bewust van de evolutie in de voorbije jaren: “we zullen ons aan de nieuwe realiteit van klimaatverandering moeten aanpassen. Hoe we dat het beste doen, is intussen bekend: een circulair waterbeleid. Daarin zoeken we oplossingen om waterkringlopen zoveel mogelijk lokaal te sluiten.”
In het laatste decennium werd in dat opzicht veel ingezet op regenwaterwinning. Men gebruikt regenwater voor toepassingen waar drinkbaarheid geen vereiste is, zoals bij toiletten, wasmachines of dierenverzorging. Het is een handige manier om leidingwater te sparen en het drukt daardoor ook de kosten. Het is echter duidelijk geworden dat regenwaterwinning op zichzelf niet volstaat en soms ook een averechts effect kan hebben.
“Een grote bron van waterverbruik is het spoelen van toiletten. Daarvoor gebruikten we de voorbije jaren waar mogelijk regenwater,” legt Tom Ceriez van de directie Gebouwen en Facilitair Beheer (DGFB) aan de UGent uit. “Het probleem daarmee is dat het daarna als afvalwater moet worden afgevoerd terwijl regenwater net meer de kans moet krijgen om te infiltreren in de bodem.” Van de Velde treedt hem daarin bij want “naast regenwaterwinning moeten we ook inzetten op ontharding, betere waterinfiltratie in de ondergrond en nieuwe, innovatieve oplossingen voor circulair waterbeheer.” Samen met de afdeling Milieu, DGFB en andere specialisten aan de UGent schreef ze daarom een transitieplan voor circulair waterbeheer.
vlnr: Vinzens Mausen, Tom Ceriez, Greet Persoon, Diederik Rousseau en Dion Van Oirschot.
Een onconventionele manier van denken
“De uitvoering van dat transitieplan vergde een onconventionele manier van denken over problemen zoals het te hoge gebruik van leidingwater in de UGentinfrastructuur. Men zocht en vond inspiratie in de waterzuiveringsinstallatie op de faculteit Diergeneeskunde. Daar hadden ze ervoor gekozen om het afvalwater zelf te zuiveren aangezien de aanwezigheid van mest in het afvalwater een lozing in de riolering onmogelijk maakte. Lokale zuivering lukt dus,” gaat Ceriez verder terwijl hij met beide armen het veld aanwijst.
Vinzens Mausen van studiebureau Hydrio, die de installatie aan de faculteit Diergeneeskunde heeft ontworpen en ook voor dit proefproject in de arm werd genomen, kijkt tevreden naar een staaltje gezuiverd water dat hij net opviste van tussen de helofyten en legt uit hoe het project tot stand kwam. “De UGent wou op twee locaties, waaronder hier aan de Heymanslaan, een proefproject opstarten voor lokale waterfiltratie. Eenvoudig gezegd waren de enige criteria daarvoor dat de zuivering milieuvriendelijk moest zijn en een hoge return on investment moest hebben. Zo kwamen we uit bij helofytenfilters.”
Het ontwerp was snel gemaakt en werd doorgeven aan Rietland, een gespecialiseerd bedrijf dat al langer een partner is van de UGent. De stichter Dion Van Oirschot staat naast Mausen en wijst naar twee grote cementen putdeksels naast het veld. “Het afvalwater van de toiletten en laboratoria komt daar uit. Voorheen werd dat rechtstreeks naar de riool gepompt, maar nu laten we een deel van dat water naar het veld vloeien. In dat veld staan helofyten, wat een verzamelnaam is voor oeverplanten waarvan het stuk dat onderwater zit het hele jaar door overleeft. Op de wortels van deze planten en op de oppervlakte van de kleibolletjes gedijen bacteriën die afvalstoffen omzetten naar voedsel. Het zijn die bacteriën die de eigenlijke filtering doen.”
Het zijn die bacteriën die de eigenlijke filtering doen."
“Het gefilterde water wordt terug naar de gebouwen gevoerd om gebruikt te worden voor de toiletten in de sanitaire blokken. Doordat we hier beperkte ruimte hadden om te werken, is er gekozen voor een systeem om continu op mechanische wijze zuurstof toe te voegen aan het rietveld, dit vertienvoudigt de effectiviteit en verlaagt drastisch de vereiste ruimte,” besluit Van Oirschot.
Nature-based solutions
De resultaten van de helofytenfilters zullen nauwlettend in het oog gehouden worden door prof. Diederik Rousseau van UGent Campus Kortrijk, die zich al meer dan twintig jaar verdiept in milieuwetenschappen en afvalwaterbeheer. “We gaan kijken of het gefilterde water hier van voldoende kwaliteit is en eventuele optimalisaties uitvoeren. De bedoeling is om een sterke use case te hebben die als voorbeeld kan dienen voor andere locaties aan de UGent.”
Rousseau werkt al langer samen met Rietland en is zeer enthousiast over de technologie. “De resultaten die we zagen op andere locaties waar Rietland al filtratiesystemen bouwde, spreken voor zich. De rietvelden zijn milieuvriendelijk want ze vereisen weinig energie en bijna geen onderhoud terwijl ze bijzonder effectief zijn in hun doel. Bovendien behoren deze natuurlijke systemen tot de zogenaamde nature-based solutions, wat betekent dat ze naast waterzuivering ook andere ecosysteemdiensten bieden zoals urban cooling, luchtzuivering en het verschaffen van een habitat voor bepaalde organismen. Wereldwijd zien we dat dit soort systemen meer en meer worden toegepast.”
“We dromen er natuurlijk van dat de overheid in de toekomst het belang van dit soort systemen begint in te zien. Momenteel laat de wetgeving nog niet toe om ze op grotere schaal uit te rollen en eventueel ook in te zetten voor andere doeleinden dan toiletspoeling.” Hij wijst naar zijn mede-UGent’ers Ceriez en Persoon en vervolgt enthousiast dat hij “hoopvol is door dit soort initiatieven aan de UGent. Door beschikbare expertise met elkaar te verbinden kan een krachtige samenwerking ontstaan. UGent als proeftuin zorgt ervoor dat technologieën en concepten sneller het vertrouwen krijgen van de markt. En dat is de enige manier om verandering op grote schaal teweeg te brengen.”
UGent-beleid waterbeheer
De UGent zet in op circulair waterbeheer. Wil je meer te weten komen over het beleid of andere lopende projecten? Bekijk dan het transitieplan circulair waterbeheer van het klimaatplan of contacteer milieu@ugent.be.
Lees ook
Potgrond lijkt ecologisch, maar is vaak heel slecht voor het klimaat
Het ecologisch imago van potgrond bedriegt. Het is dan wel een goede voedingsstof om je planten te laten groeien, maar potgrond met turf is bijzonder belastend voor het klimaat. “Het is een fossiel materiaal dat in het rijtje van steenkool, aardolie en aardgas past”, zegt UGent-onderzoeker Ruben Vanholme.
De CO₂-neutrale toekomst is haalbaar volgens Marten
We worden om de oren geslagen met nieuws over energiemaatregelen. Maar er gaapt een kloof tussen wat er als beleid wordt uitgestippeld en wat mensen écht doen.
Helena nam als student deel aan de grootste klimaattop ter wereld
Helena Van Tichelen zat in het middelbaar toen de spijbelacties en jongerenmarsen rond het klimaat losbarstten. Het engagement dat ze toen oppikte, is ze jaren later nog lang niet kwijt. Midden november schoof ze de lessen en cursussen van haar derde bachelor bio-ingenieurswetenschappen even aan de kant om naar Egypte te trekken voor de grootste klimaatconferentie ter wereld: COP27.
Sibel Ügdüler wint de Eos Pipet 2022 met haar zoektocht naar een betere recyclage van plasticafval
Van alle plasticafval dat we momenteel sorteren, recycleren we momenteel te weinig op de juiste manier (of zelfs helemaal niet). UGent-chemicus Sibel Ügdüler ontwikkelt methodes voor kwaliteitsvolle recyclage, die volgens haar de oplossing kunnen zijn voor een ernstig recyclageprobleem. De industrie kijkt geïnteresseerd toe.
