Erfenis voor meer vrouwelijke wetenschappers

Vrouwen ontwikkelen en ontdekken al eeuwen baanbrekende dingen. Toch krijgen zij daar amper erkenning voor. Dat moet anders, vond een anonieme vrouwelijke wetenschapper. Ze schonk een deel van haar erfenis aan de onderzoeksgroep van professor Frank Verstraete met als doel vernieuwend onderzoek door vrouwen te stimuleren.

Er zijn te weinig vrouwelijke onderzoekers in de natuurkunde”, vindt professor Frank Verstraete. “Maar degenen die er zijn, verrichten vaak baanbrekend werk.” Hij is kwantumfysica-expert, en schreef onlangs samen met zijn vrouw Céline Broeckaert de bestseller ‘Waarom niemand kwantum begrijpt (en iedereen er toch iets over moet weten)’. Het boek neemt een duik in de wondere wereld van de kwantumfysica, en besteedt heel wat aandacht aan (vergeten) vrouwelijke rolmodellen in de wetenschap. “Zo geven we hen op een bescheiden manier de erkenning die ze verdienen én proberen we het pad te effenen voor andere vrouwelijke wetenschappers.”

Geniale, maar vergeten vrouwelijke wetenschappers

“Marie Curie (foto bovenaan, midden) kennen we allemaal. Maar wie kent Émilie du Châtelet (rechts), de maîtresse van Voltaire, maar vooral: de geniale wetenschapper die als eerste nadacht over de concepten van energie? Of Lise Meitner (links), de eerste wetenschapper ooit die het fundamentele mechanisme achter de atoombom verstond? Lise Meitner krijgt zelfs geen vermelding in de populaire Hollywoodfilm ‘Oppenheimer’ over de atoombom. Al had ze dat zelf, als pacifist, waarschijnlijk niet erg gevonden. Maar toch: als vrouwelijke wetenschapster werd zij niet au sérieux genomen.” En zo zijn er nog veel voorbeelden.

Niet alleen in het boek, ook op seminaries vermeldt Frank vergeten vrouwelijke wetenschappers, met als doel (vrouwelijke) natuurkundigen te inspireren. Dat laatste was ook de uitdrukkelijke wens van de vrouwelijke wetenschapper die een deel van haar erfenis schonk aan de vakgroep Fysica en Sterrenkunde.

Meer aandacht voor vrouwelijke rolmodellen

Het geld van die erfenis zet Frank in om meer vrouwen aan te trekken in zijn team, én om zijn onderzoek aantrekkelijker te maken voor vrouwen. Zo nam hij onlangs een aflevering op voor de EOS-podcast ‘Wetenschapsheldinnen’ over vergeten vrouwelijke wetenschappers. “In ons vakgebied zijn slechts 10 à 20 procent van de wetenschappers vrouwen. Dat aantal willen we verhogen door de vrouwelijke rolmodellen meer in de verf te zetten en ze de aandacht te geven die ze verdienen”, aldus Frank.

Het geld komt alvast terecht in een onderzoeksgroep die meespeelt aan de wereldtop. Al is het moeilijk uit te leggen wát de onderzoeksgroep nu precies doet: ze doen er fundamenteel onderzoek, en dat betekent dat de waarde ervan niet onmiddellijk zichtbaar is. Frank: “Het duurt jaren vooraleer een theoretisch model een praktische toepassing krijgt. En die praktische toepassing is bovendien compleet onvoorspelbaar. Denk maar aan Einsteins theorie over licht: die leidde vijftig jaar later pas tot de uitvinding van de laser, op zijn beurt onmisbaar voor de werking van het internet. Zonder Einsteins lichtmodel of de energieprincipes van Émilie du Châtelet zag de wereld er helemaal anders uit.”

Fundamenteel onderzoek helpt de wereld te verklaren

Fundamenteel onderzoek is dus noodzakelijk om de wereld te veranderen, én om die te begrijpen. Zeker in het veld van de kwantumfysica, want zonder dat we het beseffen beheersen kwantumtoepassingen ons leven. Frank: “Computers, MRI, zonnepanelen en zelfs smartphones: die werken allemaal volgens de wetten van de kwantumfysica. Het zit zo: een kleine hoeveelheid materie noemen we een deeltje. Als we met een microscoop inzoomen op zo’n deeltje, krijgt dat op een bepaald moment een golfkarakter. Een heel vreemd fenomeen, dat ons in staat stelt dagelijkse dingen te verklaren. Kleur, bijvoorbeeld: als licht op een voorwerp valt, dan gaan de elektronen van het ene golfbaantje naar het andere. Het licht dat ze niet kunnen absorberen, reflecteert. Als iets geel is, is dat het licht dat de elektronen niet kunnen absorberen. Dat is een puur kwantummechanisch verschijnsel.”

Onmisbaar voor revolutionair fundamenteel onderzoek

Sinds de ontdekking van de kwantumfysica begin 20ste eeuw zijn al heel wat mysteries opgelost. Maar niet alles. Vandaag staan Frank en zijn team alvast aan de vooravond van een heuse kwantumrevolutie.

De middelen uit het testament zijn onmisbaar voor het onderzoek van Frank, net als de prestigieuze Europese beurs ERC Advanced Grant – die hij trouwens zeer uitzonderlijk voor de derde keer op rij binnenhaalde. “Andere financieringsbronnen vragen concrete mijlpalen voorop te stellen”, verklaart Frank. “Dat is voor ons onmogelijk, net omdat we fundamenteel onderzoek doen en we op voorhand dus moeilijk kunnen inschatten welke richting ons onderzoek uitgaat.” Welke richting het ook uitgaat: de erfenis moet vrouwelijke wetenschappers inspireren én hen aanmoedigen om hun plaats in de geschiedenisboeken van de kwantumfysica te veroveren.

Frank Verstraete studeerde aan de UGent, doctoreerde aan de KU Leuven, deed een postdoc aan het Max-Planck-Instituut in München en aan het California Institute of Technology en werd hoogleraar aan de Universiteit van Wenen. Vandaag leidt hij een onderzoeksgroep aan de UGent-vakgroep Fysica en Sterrenkunde en is hij de Leigh Trapnell Chair of Quantum Physics aan de Universiteit van Cambridge.