Daar is de zon, daar zijn de wespen. We kennen wespen vooral als de vervelende beestjes die onze zomerse picknick of uitstap verstoren. Maar hebben ze ook nut? En hoe kan je voorkomen dat ze je steken? Een gesprek met twee UGent-onderzoekers die een lans breken voor de wesp.
In het kort
- Er bestaan meer wespen dan je denkt: in ons land alleen al bijna 5000 soorten.
- Van alle soorten steekt maar één procent.
- Wespen zijn nuttig als bestuiver en kunnen ook als biologische bestrijding worden ingezet.
We spreken af met Femke Batsleer en Heleen Van Ransbeeck in de Plantentuin van de UGent. Femke en Heleen werken aan de faculteit Wetenschappen en zijn allebei insectenlovers. Het interview is één mooie lofzang aan de wesp, slechts af en toe verstoord wanneer een insect komt voorbijvliegen dat – uiteraard – al hun aandacht opeist.
Wespen zijn diverser dan je denkt
Femke: “Er zijn wereldwijd meer dan honderdduizend soorten wespen. Mogelijks zelf miljoenen soorten; we weten nog niet alles. In België zijn er 4.803 soorten gekend, maar dat is een onderschatting. In Nederland zijn er bijvoorbeeld duizend soorten meer gekend.”
“De bekendste soorten wespen zijn de soorten die een kolonie vormen. Maar er zijn ook veel solitaire soorten, zoals de harkwesp die onlangs verkozen werd tot insect van het jaar in Nederland. Daarnaast zijn er ook veel parasieten, zoals de sluipwesp en de goudwesp. Die laatste is trouwens erg mooi, een echt juweeltje.”
Hoe kun je wespen herkennen?
Femke: “Wespen hebben twee paar vleugels en duidelijke kaken die ze bijna als handen gebruiken. Ze hebben twee paar facetogen en drie kleine oogjes op de kop. Als je goed kijkt kun je die zelfs zien.”
Femke: “Meer dieren zijn wespen dan je op het eerste zicht zou denken. Binnen de insecten heb je een heel grote groep vliesvleugeligen. Binnen die groep heb je de bijen, de mieren en de wespen. De wesp was een beetje een ‘vuilnisbakterm’: alles wat geen bij of mier is, is een wesp. Maar ik draai het graag om: àlle vliesvleugeligen zijn wespen (lacht). Bijen zijn dan wespen die pollen verzamelen en mieren zijn wespen zonder vleugels die een specifiek sociaal systeem hebben.”
De 4 meest voorkomende wespen in je tuin
Welke wespen zitten in onze tuin? Heleen somt de vier meest voorkomende wespen op:
- De gewone wesp. Deze wesp leeft in een kolonie. De bolletjes op haar achterlijf zijn versmolten met de strepen.
- De Duitse wesp. Deze wesp lijkt heel erg op gewone wesp, maar hier staan de bolletjes op haar lijf los van de strepen. De gewone wesp en de Duitse wesp kennen we het best omdat het die wespen zijn die rond onze limonade komen vliegen. Ze worden daarom ook soms ‘limonadewespen’ genoemd.
- De Europese hoornaar. Een hoornaar kun je herkennen door de grootte: ze wordt wel meer dan twee keer zo groot als de limonadewespen. Europese hoornaars zijn vriendelijke reuzen: ze zijn niet echt agressief, tenzij je hun nest (per ongeluk) zou verstoren. Ze bouwen hun nesten vaak in boomholtes.
- De Aziatische hoornaar. Deze hoornaar is geen inheemse soort en hoort hier eigenlijk niet thuis. Ze zit sinds 2017 wel in Vlaanderen en behoort nu jammer genoeg al bij de meest voorkomende soorten. Ze staan erom gekend iets agressiever uit de hoek te komen dan de Europese hoornaar rondom hun nest. Hun nest ziet eruit als een bol, en hangt in het voorjaar laag bij de grond op verscholen plaatsen zoals in tuinhuizen, nestkastjes, hagen,… Vanaf de zomer verhuizen de meeste nesten naar hoger gelegen plaatsen, vaak in bomen, en groeit het nest uit tot een grote bal tot wel 1m breed.
Aziatische hoornaar en gewone wesp. (foto: Patrick Boterman)
Factcheck: niet alle wespen steken
Heleen: “Wat veel mensen niet weten, is dat niet alle wespen steken. Van alle soorten steekt maar één procent. Die zorgen jammer genoeg voor een slechte naam van alle wespen. De meeste wespen gebruiken hun angel om prooien te verlammen. Slechts een klein deel van de wespen gebruikt die angel als verdediging.”
“Ik ben zelf nog nooit door een wesp gestoken. Wespen zijn eigenlijk niet agressief. Wespen willen enkel eten. Als wij druk doen, krijgt de wesp ook stress. Het is kwestie van kalm te blijven. Het zijn wij als mens die ons gedrag moeten aanpassen.”
Femke beaamt: “Dat klopt. We moeten het gedrag van wespen wat beter leren lezen en er respect voor hebben. Net zoals bijen zijn wespen onze vrienden. Ze hebben gewoon wat meer personal space nodig.”
Femke werd al één keer gestoken door een wesp, maar dat heeft haar liefde voor de beestjes niet verminderd. “Dat was een steek van de veldwesp en het deed geen pijn. Wespen steken enkel als ze zich bedreigd voelen. Een steek is vaak het gevolg van een communicatieprobleem tussen mens en wesp.”
Femke geeft ook nog een tip: “Wespen houden niet van de adem van zoogdieren, ze zien dat als bedreiging. Als je dicht bij een wesp komt, hou je best je hand voor je mond.”
Waarvoor hebben we wespen nodig?
Fijn om te weten dat de meeste wespen niet steken. Maar zijn wespen ook nuttig? Heleen: “Ja hoor, wespen hebben heel veel functies. Net zoals bijen zijn het pollinatoren en zorgen ze dus voor de bestuiving van bloemen en planten. Sommige planten zijn zelfs volledig op wespen aangewezen. Als er geen wespen zouden zijn, komen die planten in de problemen. Daarnaast zijn wespen ook opruimers in de natuur.”
Femke vult aan: “Wespen worden in de landbouw ook als biologische bestrijding ingezet. Sluipwespen parasiteren bijvoorbeeld op bladluizen die veel schade kunnen aanrichten. En de gewone wesp voedt haar larven met eiwitrijk voedsel. Daarvoor gebruikt ze de rupsen die in je groentetuin zitten. Als je die wespen laat leven, heb je dus minder rupsen in je moestuin.”
“Er zou in wespengif ook een bestanddeel zitten dat als kankermedicijn gebruikt kan worden. Dat wordt nu verder onderzocht. Tot slot hebben we ook op cultureel vlak iets aan de wesp te danken, namelijk papier. Wespen die in kolonies leven maken nesten door boomschors te kauwen en te vermengen met hun speeksel. Die nesten zouden destijds in China als inspiratie gediend hebben voor ons papier.”
Heleen Van Ransbeeck (links) is net begonnen aan haar doctoraat en onderzoekt de Aziatische hoornaar: “Ik onderzoek onder andere wat de Aziatische hoornaar precies eet en waar ze dat vangt. Het zijn echt alleseters: ze lusten wel meer dan duizend soorten insecten. Daarnaast onderzoek ik met computersimulaties waar we in de toekomst de meeste Aziatische hoornaars kunnen verwachten. Dat is belangrijk om te weten omdat de Aziatische hoornaar voor veel stress zorgt bij onze honingbijen en een impact zou kunnen hebben op onze inheemse wilde bijen. Dat is iets wat ik in een derde luik van mijn doctoraat onderzoek. Via innovatieve monitoringstechnologie volg ik het stressniveau van bijenkasten op in functie van de Aziatische hoornaar.”
Femke Batsleer (rechts) doet momenteel onderzoek naar bosaardbeien en rondde daarvoor haar doctoraat over de harkwesp af. “De harkwesp is een solitaire wesp die haar nest in het zand graaft. Ik wou vooral weten hoe zo’n wesp kiest waar ze haar nest gaat bouwen en hoe populaties met elkaar verbonden zijn. Het voordeel aan de harkwesp is dat ze laat wakker is en enkel buiten komt bij goed weer. Dat is wel uitzonderlijk als bioloog, want voor bijna alle onderzoek moet je er heel vroeg ’s ochtends uit, vaak in weer en wind. Ik ben geen ochtendmens en dus zocht ik een soort die lang slaapt en van de warmte houdt”. (lacht)
(Foto harkwesp bovenaan: Femke Batsleer)
Read also
Hoe wetenschap ons kan helpen om muggen weg te houden
Ben je die jeukende muggenbeten ook beu? UGent-onderzoekers bestrijden muggen met wetenschap, en werken aan een product dat muggen verjaagt met bacteriën.
Read also
A ‘tree’mendous tale of natural resilience
What if trees could talk? Well, every so often they do. In doing so, they give a glimpse of the past. For example, a 250-year-old oak in the castle grounds at Elverdinge near Ypres tells us more about the First World War. The tree survived this war, despite the incessant bombs. The Woodlab at Ghent University tells us the touching story of this oak tree.
Nine things you never knew about mushrooms (or should we call them fungi? Or moulds?)
Autumn is the season for mushrooms – they are everywhere, and certainly growing in abundance in forests. But did you know that the mushrooms you see are just a very small part of a vast, gigantic, mainly subterranean network? And that without this network, other plants simply wouldn’t be able to survive?
Birds return from the south: how do they know where to go?
The advent of spring also means the return of many migratory birds after a winter in warmer countries. But in journeys that are often thousands of kilometres long, how do these birds find their way? Not with Waze or Google Maps, but thanks to the sun, a kind of built-in compass and highways.
Science or art? Researcher Kim creates unique tree scans
Kim Calders discovered his passion for scanning trees when doing his PhD in Hallerbos forest, near Brussels. As a bio-engineer, he has been travelling the world with his LiDAR scanner ever since. Along the way, he has ended up face to face with cassowaries and elephants, and collaborated with artists to make a forest sing. A story in nine pictures.
