Wat brengt 2025 voor Europa op het vlak van oorlog en vrede?

2024 was een turbulent jaar, met aanhoudende militaire conflicten en geopolitieke spanningen. En ook 2025 belooft woelig te worden volgens de nieuwsberichten. Hoe staat onze veiligheid in Europa er eigenlijk voor? Moeten we ons voorbereiden op oorlog? En hebben we nood aan een Europees leger? Michelle Haas, UGent-onderzoeker gespecialiseerd in Europees defensiebeleid, weegt de mogelijkheden af.

Hoe groot is de dreiging van oorlog in Europa?

“De dreiging is absoluut reëel en groeit,” zegt Michelle. Rusland destabiliseert de regio met de invasie in Oekraïne en test de grenzen van de NAVO. “Als Rusland succes boekt, zou het zich aangemoedigd kunnen voelen om verder te gaan, door bijvoorbeeld een Baltische staat of strategische doelen in West-Europa aan te vallen.”

“De concrete oorlogsdreiging is natuurlijk anders voor België dan voor pakweg Estland. Anderzijds investeert België historisch gezien minder in defensie dan veel andere EU-landen, ondanks haar geografisch strategische ligging. Vanuit Russisch perspectief is het best denkbaar dat als je Europa wil ontregelen, België dan een kwetsbaar doelwit is. Denk maar aan de havens of het NAVO-hoofdkwartier. En dat terwijl ons land enorm tekortschiet in essentiële defensiecapaciteiten zoals luchtafweer.”

“Rusland zal in België misschien geen conventionele oorlog voeren met tanks en soldaten in de Brusselse straten, maar kan met hybride aanvallen, zoals sabotage van kritieke infrastructuur en desinformatiecampagnes onder de bevolking, enorme schade veroorzaken,” benadrukt Michelle. “Deze (nieuwe) vormen van oorlog vereisen een hogere maatschappelijke weerbaarheid. Sensibilisering, zoals bijvoorbeeld in Zweden waar alle inwoners een brochure krijgen over hoe ze zich moeten voorbereiden op oorlog, is daar een goed voorbeeld van. Tegelijkertijd is er geen strikte scheiding tussen hybride en conventionele oorlogsvoering; het eerste kan een voorbode zijn op het laatste. Militaire paraatheid maakt deel uit van weerbaarheid en is de taak van een overheid.”

Moeten we allemaal een noodpakket in huis halen voor als er oorlog uitbreekt, zoals het Nationaal Crisiscentrum aanraadt?

“Dat is niet nodig," stelt Michelle gerust. "Het praktisch onderdeel gaat om kleine stappen. Denk aan het volgen van een EHBO-cursus, een paar blikken voedsel in huis hebben, of een isolatiedeken kopen voor noodgevallen. Maar weerbaarheid draait niet om spullen. Het gaat erom dat we beseffen dat veiligheid niet vanzelfsprekend is.”

“In Nederland is er een stormloop op dure survivalkits. Maar met zijn allen in paniek naar prepshops rennen is geen oplossing. Weerbaarheid is een versterkingsproces dat tijd vraagt. De overheid kan dat proces ondersteunen zonder paniek te zaaien."

Is de vorming van een Europees leger de oplossing voor een veiliger Europa?

"In theorie zou een Europees leger een heel goed idee zijn. Zo’n leger zou de Europese Unie onafhankelijker maken van de Verenigde Staten en een krachtig signaal geven aan landen als Rusland.” Het idee van gezamenlijke investeringen is ook aantrekkelijk. “Denk aan schaalvoordelen bij de aanschaf van defensiemateriaal en interoperabiliteit die samenwerking vergemakkelijkt," legt ze uit. Maar in de praktijk is het een stuk ingewikkelder. “Hoe verenig je 27 lidstaten met verschillende belangen en prioriteiten onder één commando? Zuid-Europese landen richten zich bijvoorbeeld meer op de instabiliteit in het Middellandse Zeegebied, terwijl Noord-Europese landen zich zorgen maken over de oorlogsdreiging vanuit Rusland. En dan zijn er de verschillen in taal, cultuur en communicatie die volledige integratie onmogelijk maken,” duidt Michelle.

Daarnaast blijft veiligheid een kerntaak van nationale overheden. "Politiek gezien is het ondenkbaar dat landen die controle volledig opgeven. "Al die logische obstakels maken een volledig geïntegreerd Europees leger voorlopig onrealistisch. Daar moet het debat dus ook niet meer over gaan."

Is een intensievere samenwerking op het gebied van defensie tussen EU-landen binnen het NAVO-bondgenootschap een haalbaar alternatief?

"Zeker, de EU-landen moeten hun defensiesamenwerking verder versterken, en dat kan prima als een Europese pijler binnen het NAVO-bondgenootschap," stelt Michelle. "Deze samenwerkingen sluiten elkaar niet uit. De NAVO focust sterk op collectieve verdediging in het kader van artikel 5, dat bepaalt dat een aanval op één lidstaat als een aanval op allen wordt beschouwd. De Russische dreiging staat er nu absoluut centraal. Binnen dat kader zouden EU-lidstaten kunnen nagaan welke andere uitdagingen en regio's aandacht verdienen in het kader van Europese veiligheid, zoals de instabiliteit in de Sahel-regio. Daarnaast gaat Europese defensiesamenwerking ook over bilaterale en multilaterale samenwerkingsverbanden, voor België bijvoorbeeld de marine-samenwerking met Nederland.

Conclusie: wat brengt 2025 op het vlak van oorlog en vrede in Europa?

“De voorbije jaren is veel onvoorspelbaars gebeurd. Denk aan de machtsovername van de Taliban in Afghanistan, de escalatie in het Midden-Oosten en de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne. Iedereen hoopt dat er geen conflicten of oorlogen bij komen.”

“Maar 2025 zal waarschijnlijk opnieuw een jaar vol geopolitieke onzekerheid worden. In Oekraïne komt er mogelijks een staakt-het-vuren of een breder vredesverdrag. Hoewel een volledig rechtvaardige uitkomst zoals het teruggeven van alle bezette gebieden, inclusief de Krim, niet zal gebeuren. En met een wapenstilstand is de oorlog niet voorbij," legt Michelle uit. "Daarnaast zou China militair assertiever kunnen worden, met een mogelijke escalatie met Taiwan in de opvolgende jaren. We moeten ook uitkijken naar Iran en het beleid van de Verenigde Staten. Tegelijkertijd groeit de instabiliteit en onrust in Afrikaanse regio’s zoals de Sahel. Die dreigingen zijn allerminst verminderd, en daarvan wegkijken kan een geopolitieke strategische fout zijn.”

De geopolitieke onzekerheid lijkt bovendien toe te nemen met het aantreden van Trump. “De Verenigde Staten volgen al langer een koers waarin ze minder verantwoordelijkheid willen nemen voor Europese veiligheid en zich meer richten op China. Die trend begon onder Obama, maar met Trump kunnen de veranderingen meer onverwachte vormen aannemen. Hij zou bijvoorbeeld troepen sneller uit Europa kunnen terugtrekken of de NAVO verzwakken door een gebrek aan betrokkenheid op diplomatiek niveau. Het is een duidelijke wake-up call voor Europa: we kunnen onze veiligheid niet blijven uitbesteden aan een bondgenoot aan de andere kant van de oceaan. De vraag is of deze zoveelste ‘wake-up call’ vertaald zal worden in beleid.”