Apotheker Koen Deserranno wil farmacogenetica dit jaar op de kaart zetten in België. Die innovatieve tak in de wetenschap gaat na hoe het DNA van een patiënt de werking van een geneesmiddel beïnvloedt. Farmacogenetica heeft alles in zich om de gezondheidszorg te transformeren: minder bijwerkingen, effectievere behandelingen en écht persoonlijke zorg. Maar stappen we al in 2025 met een DNA-paspoort de apotheek binnen?
Wat is farmacogenetica?
-
Iedereen reageert anders op medicijnen. Farmacogenetica zoekt uit waarom een medicijn bij de ene persoon goed werkt, maar bij de ander niet of zelfs schadelijke bijwerkingen veroorzaakt.
-
Dit relatief nieuwe vakgebied richt zich op een minder bekende factor: ons DNA. Hoe beïnvloedt jouw genetisch profiel de werking van medicijnen? Kleine verschillen in onze genen (mutaties) spelen hierbij een grote rol.
-
Dankzij een genetische analyse kunnen artsen en apothekers medicijnen en doseringen beter aanpassen aan jouw lichaam. Zo breken sommige mensen medicijnen sneller af en hebben zij een hogere dosis nodig. Anderen zijn gevoeliger voor bijwerkingen en krijgen net een lagere dosis.
-
Farmacogenetica maakt behandelingen veiliger en effectiever. Het brengt ons dichter bij gepersonaliseerde geneeskunde, waarbij jouw DNA bepaalt welke zorg het beste bij jou past.
Het DNA-paspoort komt er, want...
Een DNA-paspoort lijkt misschien verre toekomstmuziek, maar onderzoekers van het Laboratorium voor Farmaceutische Biotechnologie van de UGent zien dit sneller werkelijkheid worden dan je zou denken. “De ontwikkelingen in binnen- en buitenland wijzen alvast in die richting”, haalt Koen enthousiast aan.
Buitenlandse voorbeelden wijzen de weg
“In Nederland bijvoorbeeld wordt farmacogenetica al vaker toegepast. Sommige patiënten hebben er een DNA-kaart bij zich waardoor artsen en apothekers hun medicatie nauwkeurig kunnen afstemmen op hun genetisch profiel.” De Nederlandse apothekersorganisatie ondersteunt dit met een uitgebreide kennisbank. "Waarom zouden we in België achterblijven?" Volgens Koen Deserranno is het hoog tijd om ook hier de sprong te wagen.
Daarnaast geven recente ontwikkelingen hoop. “Leqembi, een geneesmiddel tegen Alzheimer, werd aanvankelijk afgekeurd door het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA). Eind 2024 kreeg het tóch groen licht, maar enkel voor patiënten met een specifiek DNA-profiel. Farmacogenetica vindt gelukkig steeds meer ingang in de medische praktijk!”
De impact is indrukwekkend
Vooral op het gebied van veelgebruikte medicijnen in Europa kan farmacogenetica een verschil maken. “Denk maar aan bloedverdunners, antidepressiva en pijnstillers. Van deze geneesmiddelen is al bekend dat de werking en mogelijke bijwerkingen sterk kunnen variëren van persoon tot persoon, door verschillen in ons DNA." Het meest geschikte medicijn vinden en de juiste dosis bepalen, blijven bij deze geneesmiddelen vaak lastig en tijdrovend.
Door het genetisch profiel van de patiënt te analyseren, kunnen artsen veel gerichter te werk gaan. Ze kunnen niet alleen de optimale dosis inschatten, maar ook nauwkeuriger voorspellen wie risico loopt op bijwerkingen. Momenteel baseren zorgverleners zich vooral op gewicht, leefgewoonten en leeftijd, terwijl farmacogenetica de resultaten sterk kan verbeteren. "De impact is indrukwekkend," zegt Deserranno. "In een recente studie daalde het aantal bijwerkingen met 30% wanneer artsen rekening hielden met het DNA van de patiënt."
Minder bijwerkingen, betere resultaten
Een andere sterke troef is het potentieel van preventieve farmacogenetische testen. Artsen kunnen deze DNA-testen afnemen nog vóór een patiënt geneesmiddelen nodig heeft. Aangezien je genetisch profiel nooit verandert, biedt één test levenslang inzicht in hoe iemand op medicijnen reageert. Patiënten krijgen zo sneller de juiste behandeling, ervaren minder bijwerkingen en behalen betere resultaten. Deze aanpak maakt de zorg persoonlijker, efficiënter en goedkoper. Dat overtuigt zowel patiënten als zorgverleners.
Voor patiënten die niet willen wachten, zijn er zelfs al online farmacogenetische tests beschikbaar. Toch waarschuwt Deserranno om hiermee voorzichtig te zijn. “Niet alle tests geven duidelijkheid over welke DNA-varianten ze analyseren of hoe dat gebeurt. Daarnaast geef je je DNA af aan een commercieel bedrijf, wat risico’s met zich meebrengt.”
De volgende stap volgens Deserranno? Een kleinschalig Belgisch proefproject. “Zo’n project kan helpen om knelpunten op te sporen en expertise op te bouwen voor een bredere invoering. De basis is al gelegd en er bestaan internationale richtlijnen. Het is nu tijd om die eerste concrete stappen ook echt te zetten.”
Het DNA-paspoort komt er niet, want..
In België beschikken we niet over zo’n DNA-paspoort, maar kunnen artsen wél al farmacogenetische tests aanvragen via een Centrum voor Medische Genetica (CMG). Elk van de zeven universitaire ziekenhuizen beschikt over zo’n centrum.
Bewustwording en opleiding vragen tijd
Hoewel de technologie er is, loopt de praktijk nog wat achter. Veel artsen, apothekers en patiënten zijn zich nog onvoldoende bewust van de voordelen van een DNA-test. "Farmacogenetica is een relatief nieuw onderzoeksveld", verduidelijkt Deserranno. "We moeten eerst zorgen dat zorgverleners en patiënten begrijpen wat deze tests kunnen betekenen en hoe ze die concreet kunnen aanvragen. Dat bewustzijn creëren kost tijd.”
Daarnaast is kennisdeling essentieel. Zorgverleners hebben extra opleiding nodig om deze technologie optimaal te benutten. Ze moeten leren hoe ze de resultaten van farmacogenetische tests correct interpreteren en vertalen naar de juiste behandeling. Bovendien is het DNA-profiel van de patiënt is ook niet de enige factor die de werking van medicatie beïnvloedt. Het gelijktijdig gebruik van andere geneesmiddelen speelt ook een rol. De apotheker kan hierin een sleutelrol vervullen door het totaalplaatje te beoordelen.
Uitdagend kostenplaatje
De kostprijs van een DNA-test vormt een belangrijke uitdaging. Hoe meer genen je test, hoe duurder het wordt. In België testen artsen meestal op één gen, meestal pas na bijwerkingen bij een patiënt. Zo’n reactieve test wordt dan terugbetaald. In Nederland verloopt het anders: artsen schrijven vaker farmacogenetische tests voor, en een enkele Nederlandse mutualiteit vergoedt zelfs preventieve tests. Ondertussen onderzoeken verschillende landen of de voordelen van farmacogenetische tests opwegen tegen de kosten. Die resultaten kunnen helpen om een bredere terugbetaling te ondersteunen.
Gevoelige informatie
Ten slotte roept een DNA-paspoort praktische én ethische vragen op. Wie beheert deze gevoelige informatie, en hoe zorgen we ervoor dat ze niet in verkeerde handen valt? Het delen van genetische gegevens brengt complexe kwesties rond veiligheid en privacy met zich mee. In België zou een mogelijke oplossing kunnen liggen in het Gedeeld Farmaceutisch Dossier (GFD). In dit beveiligde platform kunnen apothekers het geneesmiddelengebruik van patiënten registreren en raadplegen. Het toevoegen van genetische informatie aan dit systeem zou een stap kunnen zijn naar een veilig en efficiënt gebruik van DNA-tests in de dagelijkse zorg.
Conclusie: DNA-paspoort in zicht, maar nog niet voor 2025
Stappen we in 2025 met een DNA-paspoort de apotheek binnen? Nee, dat zit er nog niet in. Hoewel het technisch kan, moeten we nog enkele obstakels wegwerken. Met een kleinschalig proefproject zouden we een grote stap kunnen zetten naar een toekomst waarin medicijnen écht op maat worden voorgeschreven. Dat DNA-paspoort komt er dus aan, maar 2025 is nog nét te vroeg.
Lees ook
Anne-Sofie zoekt geneesmiddelen tegen kanker in de bodem van het bos
Als je onderzoeker Anne-Sofie De Rop niet op bureau of in het labo van de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen vindt, is ze in het bos bodemstalen aan het nemen. In die bodem hoopt ze toekomstige geneesmiddelen te vinden tegen bijvoorbeeld kanker en diabetes.
Onderzoek naar zeldzame oogziekten aan de UGent: “We mogen zeggen dat we tot de wereldtop behoren”
Zo’n 8 procent van de bevolking heeft een zeldzame ziekte. In België gaat het om 800.000 patiënten. Een van hen is de anderhalfjarige Oliver die blind werd geboren. Hij wordt van dichtbij gevolgd door professor Bart Leroy, die met zijn team opmerkelijke vooruitgang boekt in het onderzoek naar zeldzame oogaandoeningen.
Zijn vitaminepillen onschuldig?
Een dagelijkse dosis vitamines en mineralen is voor heel wat mensen deel van hun routine geworden. Zeker in de winter grijpen we massaal naar vitamine D, omdat we denken dat we zo onze weerstand versterken. Maar klopt dat en is het dagelijkse vitaminepilletje wel zo onschuldig?
Stoppen met slaapmiddelen: zo doe je het veilig en verantwoord
In België kreeg één op de vijf mensen in 2023 een voorschrift voor slaapmedicatie. Daarmee is België koploper in Europa. “Veel mensen zien het als een onschuldig pilletje,” zegt huisarts en klinisch farmacoloog Ellen Van Leeuwen, “maar slaapmiddelen zijn geen snoepjes.”
