Sinds het begin van de eerste lockdown peilt de UGent naar hoe en waarom we ons aan de regels houden. Intussen is de motivatiebarometer een unieke gedragsstudie met een ongeziene maatschappelijke relevantie. “We geven wetenschappelijk onderbouwd beleidsadvies om onze motivatie te ondersteunen”, zegt stuwende kracht professor Maarten Vansteenkiste.
Motivatie als voorspeller van gedrag
“We beseften onmiddellijk dat ‘gedrag’ de sleutelfactor was om de crisis te overwinnen”, blikt Maarten terug naar de periode net voor de eerste lockdown. “De aangekondigde maatregelen waren ongezien ingrijpend. De situatie was bijzonder ernstig. Alleen de mate waarin we die maatregelen opvolgen, kan het aantal besmettingen doen kelderen. En daar speelt motivatie een grote rol in.”
Die motivatie in kaart brengen kan met andere woorden het aantal besmettingen beïnvloeden. Want als we weten hoe het zit met onze motivatie, dan hebben we meer zicht op hoe we ons zullen gedragen én hoe dat de crisis zal beïnvloeden. “Dat is de wetenschappelijke meerwaarde en de maatschappelijke relevantie van ons onderzoek”, legt Maarten uit. “Motivatie is een voorspeller van ons gedrag. Vandaag wordt dat tijdens deze crisis nog altijd erg onderschat. Toch zien we het heel duidelijk: de cijfers tonen aan dat motivatie een fundamentele voorspeller is voor de latere besmettings- en hospitalisatiecijfers. Als we op die motivatie inspelen, kunnen we die cijfers voor zijn. Dat doe je met een coherent beleid en motiverende communicatie.”
Het team van Maarten schakelde snel: amper twee dagen nadat de eerste lockdown van start ging, op 19 maart 2020, was de motivatiebarometer geboren. Ondertussen is het project uitgegroeid tot een van de grootste gedragsstudies ooit, met een ongezien grote dataset van zo’n 200.000 mensen uit verschillende doelgroepen, zoals jongeren, ouderen en telewerkers. De motivatiebarometer gaat trouwens het hele land rond en krijgt sinds begin 2021 financiële steun van FOD Volksgezondheid.
Het abc van onze motivatie
Het proces achter de motivatiebarometer bestaat uit drie grote stappen. Eerst stellen onderzoekers een vragenlijst op die peilt naar onze motivatie, ons gedrag en ons psychisch welbevinden. Na de dataverzameling analyseren ze de resultaten en gieten ze die in rapportages en interpretaties. Ten slotte vertalen ze de resultaten in sneltempo naar een taal die het grote publiek verstaat en in concrete aanbevelingen voor de beleidsmakers.
Elke dag brengen de onderzoekers onze motivatie en psychologisch welbevinden in kaart. Daarnaast bevragen ze coronagerelateerde thema’s bij specifieke doelgroepen. Zo onderzochten ze onder andere de psychologische voor- en nadelen van de mondmaskers en de verschillende kerstscenario’s, en hoe studenten afstandsonderwijs ervaren. Vandaag focussen ze zich op de motivatie en de bereidheid van de bevolking om zich te laten vaccineren.
Het onderzoek vertrekt vanuit verschillende wetenschappelijke en theoretische kaders, zoals dat van de zelfdeterminatietheorie. Volgens die theorie hebben we drie universele psychologische basisbehoeftes die noodzakelijk zijn voor motivatie: de behoefte aan autonomie, verbondenheid en competentie. Of, kort gezegd, ons ‘abc’. Maarten: “Ze zijn de vitamines van onze psychologische groei. Hoe meer aan die behoeften voldaan wordt, hoe meer levensgeluk we rapporteren. Ze vormen de steunpilaren van onze motivatie.” Als we ons gefrustreerd voelen in onze verbondenheid, zijn we minder gemotiveerd om ons aan de maatregelen te houden. Maarten: “Dat zien we bijvoorbeeld bij studenten. De online lessen hakken ook in op hun gevoel van competentie."
Op dit moment staat vooral onze autonomie op een zeer laag pitje. Maarten: “We voelen ons in een keurslijf geduwd. De bevolking toonde nooit eerder zo weinig motivatie, en dat zie je aan haar gedrag. Tijdens het begin van de crisis was dat helemaal anders. Mensen begrepen toen hoe belangrijk het was om actie te ondernemen en waren daardoor erg gemotiveerd om de maatregelen te volgen.”
Een beleid dat inspeelt op vrijwillige motivatie
Die motivatie-evoluties worden telkens gekaderd door de onderzoekers. Welk type maatregelen speelt op welke manier in op onze motivatie? Hoe worden ze het beste geïntroduceerd? Zo zie je dat strengere maatregelen niet per se voor mindere motivatie zorgen. Dat toonde de motivatiebarometer eind oktober aan - toen de bevolking gemotiveerd een verstrengde lockdown inging. “Als de bevolking voldoende risicobewustzijn heeft over de situatie zijn ze meer geneigd om verstrengingen te aanvaarden”, legt Maarten uit. “Dat komt omdat ze dan begrijpen waarom de maatregelen er zijn.” Dat geldt ook omgekeerd: eind september kreeg onze motivatie een deuk. Toen kondigde de regering-Wilmès versoepelingen aan, net op een moment dat de cijfers stegen. Maarten: “Mensen konden het niet goed plaatsen omdat de regering toen niet logisch inspeelde op wat de situatie op dat moment vroeg.”
Op de website motivationbarometer.com vind je alle resultaten, verwerkt in publieke rapporten en grafische weergaven. “Elke keer als we een barometer rondsturen, maken we achteraf een rapport op basis van de resultaten. In dat rapport kaderen we niet alleen bepaalde tendensen, maar geven we ook concreet beleidsadvies. Onze rapporten, dat zijn er intussen al meer dan 25, belanden telkens bij het nationaal crisiscentrum en bij de adviesorganen. We geven hen op een wetenschappelijk onderbouwde manier evidence based advies over welk beleid de bevolking kan motiveren.”
“Uniek aan dit project is dat we alles dagelijks opvolgen en in kaart brengen. Daardoor kom je zeer veel te weten, zowel op maatschappelijk als op wetenschappelijk niveau: hoe spelen welke factoren in op onze motivatie? Hoe sterk is motivatie als voorspeller binnen deze crisis? Wie gaat er op welke manier mee om? Welke doelgroepen lijden het meest?”
Zo blijkt uit het onderzoek dat je mensen niet kan motiveren door ze te straffen of door dingen te eisen. Daarom raden de onderzoekers in de overheidsnota’s aan om in te zetten op engagement, perspectief en duidelijkheid. Maarten: “Zo ondersteun je de vrijwillige motivatie van de bevolking. Als je de bevolking perspectief geeft, begrijpen ze de persoonlijke meerwaarde van hun gedrag. Anders leven ze de maatregelen alleen maar na omdat ze een boete willen vermijden. Dat noemen we de ‘moet-ivatie’, en dat staat heel ver weg van het eigenlijke doel: de verspreiding van het virus inperken."
Sinds maart 2020 monitort een team van onderzoekers aan verschillende universiteiten de motivatie, verbondenheid en psychologische gezondheid van de bevolking in de motivatiebarometer. Het is gegroeid tot een evidence-based instrument dat dient ter advisering en bemerkingen van de psychologische kant van de COVID-19 crisis in België.
Lees ook
“Er zijn ontelbare manieren om een goed gezin te zijn”
Onze blik op de wereld verruimen, dat is wat Ann Buysse met haar boek ‘Zoveel tussen ons’ wil bereiken. Ze is professor en decaan van de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen. “Ik ben nog nooit ergens zo onzeker over geweest. Vooral omdat het geen puur academisch boek is geworden. Ik heb er ook veel van mezelf in gestopt.”
Hoe (on)gezond is piekeren?
Piekeren doen we allemaal wel eens. Het kan zelfs goed zijn voor onze mentale huishouding, zegt professor Ernst Koster (vakgroep Experimenteel-Klinische en Gezondheidspsychologie). Maar het kan ook uit de hand lopen.
Van denken naar durven: over kansen grijpen en met kleine stapjes je leven veranderen
Stel: je wil iets veranderen in je leven. Stoppen met roken, vermageren, een andere job. Hoe pak je dat aan? “Denken is de eerste stap. Maar je moet vooral durven. Hoe? Door kansen te durven zien en grijpen, of door serendipiteit.”
Pakjes geven maakt gelukkiger dan pakjes krijgen
Met de feestdagen breekt er een periode aan van cadeaus uitwisselen. En hoezeer je ook uitkijkt naar het uitpakken ervan, het echte geluk zit niet in wat je krijgt. Professor Alain Van Hiel, sociaal psycholoog aan de UGent, is duidelijk: het geven van pakjes maakt ons gelukkiger dan het ontvangen ervan.
